Waarom zijn we eigenlijk zo gefascineerd door true crime?

Serial, Making A Murderer, Unsolved Mysteries, Helter Skelter, The Night Stalker, The Vanishing at The Cecil Hotel... Het genre true crime is populairder dan ooit, veel onder ons zijn hooked aan series, films, boeken en podcasts over waargebeurde misdrijven en willen zoveel mogelijk bloederige details kennen over seriemoordenaars. Ook de Vlaamse true crime-podcast De Volksjury is een regelrechte hit. Dankzij het succes van de reeks komt er deze week (15 mei) ook een boek uit. Maar waar komt onze fascinatie met het genre vandaan? Waarom willen we urenlang luisteren naar moord, wanhoop en tragedie? De menselijke neuropsychoanalyse biedt een verklaring voor onze aantrekking tot true crime.

VICE sprak met Silke Vandenbroeck en Laura Scheerlinck, de hosts van De Volksjury en Ariane Bazan, psycholoog en doctor in de neuropsychoanalyse aan de ULB over onze fascinatie met true crime. 

VICE: Waarom denken jullie dat mensen zo geïnteresseerd zijn in true crime?
dr. A. Bazan: Een deel van de aantrek van true crime-verhalen ligt bij de mogelijkheid tot nadenken: hoe zou je zelf reageren in zo’n situatie? Door onze onderliggende sadistische fantasieën, ontwikkelen er zich gedachten als ‘dit kan mij ook overkomen’. Het doet ons deugd om waargebeurde misdaad op de voet te volgen, omdat het ons een idee geeft van wat we zelf kunnen doen om dat soort gruwelijke situaties te vermijden. Je ontwikkelt een plan waardoor het voor jou niet noodlottig hoeft af te lopen. Dankzij true crime kunnen we situaties waar we bang voor zijn beter vatten, en dat geeft een gevoel van controle.

Silke: Ik denk dat de fascinatie voor waargebeurde misdaad voortkomt uit het feit dat het gaat over situaties waar je normaal gezien niet mee in aanraking komt. Waarom wordt iemand anders vermoord en ik niet? Wat maakt dat iemand plots gaat moorden? Het is eigen aan de mens om op zoek te gaan naar antwoorden op dat soort vragen.

Laura: Ik denk dat het ook een soort van voyeurisme is: een inkijk in een situatie waar ik mee te maken zou kunnen hebben, maar waarbij dat niet het geval is.

Er is dus niets nieuws aan dit fenomeen?
dr. A. Bazan: De mens wordt bewogen door driften, die deels sadistisch en masochistisch van aard zijn. Dat klinkt heel geladen, maar die driften worden meestal verdrongen van zodra er bewustwording bij komt kijken. In elk van ons zit een stukje geweld, en één van de manieren om daaraan te voldoen - zonder schade te veroorzaken aan de samenleving - is door je te verdiepen in true crime. Je kan het zien als een beschaafde uitlaatklep voor je interne agressie. 

Blijven dingen van nature beter hangen als ze negatief geladen zijn?
dr. A. Bazan: Het is deel van onze menselijke conditie om weinig na te denken over dingen die goed zijn zoals ze zijn. We stoppen per definitie altijd meer energie in wat nog opgelost moet worden. En wat nog opgelost moet worden, is vaak negatief. Dat is een basisprincipe van hoe de geest werkt. Maar goed ook, anders waren we waarschijnlijk amper aangepast aan onze omgeving. We piekeren voortdurend over wat niet werkt waardoor we amper bezig zijn met wat wél goed loopt. 

Waarom denken jullie dat het genre true crime - en de podcast De Volksjury - zo aan populariteit hebben gewonnen de laatste jaren?
Silke: Ik denk dat het een fascinatie van alle tijden is, maar omdat er een paar jaar geleden enkele populaire series en documentaires zoals Making A Murderer zijn uitgekomen, vermoed ik dat streamingdiensten op de kar zijn gesprongen nadat ze merkten hoe populair die waren. Vroeger merkte je in de krant ook al dat lezers sensatiebelust waren. Daar is niks aan veranderd, maar nu komt de ene na de andere true crime-titel uit. Mensen kunnen zich volledig onderdompelen in het genre, dus de interesse groeit steeds meer.

Laura: Ik denk ook dat dat is waarom onze podcast het zo goed doet. Dat, en de luchtige manier waarop we zware onderwerpen brengen, is onze succesformule. We vertellen in onze eigen woorden, delen onze gedachten en vermijden een stijve, strak gemonteerde manier van presenteren. Dat maakt lugubere of moeilijke zaken toegankelijker. 

Silke: De taal speelt ook een rol. Wij waren de eerste Nederlandstalige true crime-podcast. Tot dan moesten geïnteresseerden het stellen met Engelstalige podcasts, ik denk dat veel mensen blij waren om eindelijk eens naar bekende zaken te luisteren in hun vertrouwde taal. Zeker de Belgische en Nederlandse zaken.

dr. A. Bazan: De toenemende populariteit van true crime is meer dan een mediagebeuren, het fenomeen is ook politiek geladen. In het midden van de 20e eeuw hebben we hier een oorlog met vreselijk geweld meegemaakt. Toen die op z’n einde liep, heeft er zich een bepaalde dynamiek ontwikkeld binnen de westerse instellingen: eenheid, vrede brengen, en ook het optimisme dat dat zou lukken. Die dynamiek heeft standgehouden tot ongeveer 50 jaar na de oorlog. Wat we nu zien is het failliet van de Verenigde Naties, deels ook het failliet van het Europees model en de (her)opkomst van vreselijk geweld in het Westen - zoals de aanslagen in Europese hoofdsteden. Het vertrouwen in het vredesideaal ebt weg, onder andere door onbetrouwbare politieke instellingen en wereldleiders. Er bestaat een algemene gedachte dat ‘het kwade’ ook in de intimiteit van onze eigen huizen kan toeslaan, zoals bij de aanslagen. Er is minder vertrouwen in het beschavingsmodel dan 20 jaar geleden, waardoor er meer nood is aan het onder controle houden van angst. Zoals gezegd kan true crime daar een uitlaatklep voor zijn. 

Hoe zijn jullie zo verliefd geworden op het genre dat jullie besloten om een podcast te maken?
Silke: De interesse is er altijd geweest, maar pas toen ik de podcast Serial begon te luisteren in 2015 besefte ik dat true crime ook een genre op zich was. Ik werd er volledig in meegesleurd. Vanaf dat moment was ik vertrokken.” 

Laura: Ik besefte dat ik gefascineerd was door het genre toen ik als twaalfjarige aan de kassa van de boekenbeurs stond met mijn ouders, met een boek over de Belgische seriemoordenaars. Een kind dat op die leeftijd overschakelt van Dirk Bracke naar dat soort boeken, dat moet wel iets betekenen. 

Welke true crime-case is jullie het meest bijgebleven?
Silke: Marc Dutroux. Door onze afleveringen over die zaak is me opnieuw duidelijk geworden welke impact die zaak heeft gehad op ons land. De reacties van luisteraars die zich nog niet helemaal bewust waren van alle feiten, liggen me nauw aan het hart. Het doet me goed dat ze dankbaar zijn dat wij nog eens aandacht besteden aan Belgische zaken.

Laura: De Belgische zaken zoals András Pándy, Marc Dutroux en de Bende van Nijvel zijn bij mij ook het meest blijven hangen. Je krijgt zo’n interessante verhalen van luisteraars toegestuurd. Als je plots een bericht krijgt waarin staat dat iemands opa aanwezig was in de supermarkt op het moment dat de Bende daar is binnengevallen, dan komt dat wel hard binnen. 

Hoe ziet de toekomst van het true crime-genre eruit? En voor De Volksjury?
dr. A. Bazan: True crime is een mooi genre dat zeker zijn waarde heeft, ook in de toekomst. Het is een manier om iets gezegd te krijgen wat anders niet aan het licht komt. Hoe sommige instellingen of ondergrondse netwerken opereren, bijvoorbeeld. Soms kun je dat alleen maar kwijt in de vorm van media over misdaad en kan je pas zo verregaand transparant zijn over bepaalde zaken of systemen naar het grote publiek toe.

Silke: Dat stelt ons gerust. Wij hopen dat mensen het genre niet beu worden, want als het van ons afhangt, gaan we gewoon door. Zoals Laura soms zegt: “Er zal altijd gemoord worden”, dus wij denken niet dat de interesse snel zal afzwakken. We willen nog veel doen eigenlijk. Vorig jaar stonden er live shows gepland, die zijn jammer genoeg niet kunnen doorgaan. Van zodra het kan willen we dat opnieuw op gang trekken. Een boek uitbrengen was ook nieuw voor ons, maar als dit boek het goed doet, komt er misschien wel een tweede.

Laura: Met het boek wilden we iets nieuws brengen, het is een verlengde van de podcast. Er zitten nieuwe cases in verwerkt, maar bij elke reeds behandelde zaak interviewen we een expert die meer inzicht biedt. Elk hoofdstuk is opgebouwd rond één hoofdvraag die we proberen te beantwoorden. 

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.