De kunstenaars van de Rijksakademie waar we nog veel meer van willen horen

Bang dat je iets van VICE mist? Begrijpelijk. Daarom hebben we een nieuwsbrief met onze beste stukken, video’s én winacties. Schrijf je in!

Het residentieprogramma van de Rijksakademie is een van de meest felbegeerde kansen voor kunstenaars om twee jaar lang ongestoord aan hun eigen praktijk te werken. Ieder jaar krijgen 25 kunstenaars, de helft uit Nederland en de helft uit het buitenland, een atelier in het pand aan de Sarphatistraat in Amsterdam. Er hebben beroemde kunstenaars rondgelopen zoals Karel Appel en Piet Mondriaan, en ook recentere namen als Fiona Tan en David Claerbout.

Het instituut heeft een statig, maar ook wat gesloten imago. Als bezoeker kun je er niet zomaar een kijkje nemen, behalve tijdens de drie dagen in het jaar waarop alle ateliers te bezichtigen zijn. Dat is aankomend weekend weer het geval tijdens de RijksakademieOPEN.

In een interview met NRC geeft de nieuwe directeur, Emily Pethick, aan dat ze graag iets aan dat gesloten karakter zou willen veranderen. Niet met een vaste expositie die beschikbaar is voor publiek, maar met gerichte lezingen en atelierbezoeken, waarbij het publiek in aanraking kan komen met experts. Zoals vorige week bijvoorbeeld, toen de Colombiaanse resident Ana María Gómez López en alumnus Milena Bonilla de mislukte poging tot een socialistische revolutie in 1918 herdachten. Of preciezer gezegd: het protest dat op 13 november bij de Cavaleriekazerne plaatsvond, de plek waar nu de Rijksakademie staat. Door historici te vragen hier een lezing over te houden en samen De Internationale (het strijdlied van de arbeidersbeweging) te zingen, brachten de kunstenaars de beweging weer tijdelijk tot leven.

Ik ging langs bij de ateliers, om te kijken waar de residenten zich nog meer mee bezighouden. Als er meer van hen de kans krijgen om dieper in te gaan op hun werk, en dit soort lezingen te organiseren, dan hoop ik dat in ieder geval de volgende kunstenaars die met beide handen aangrijpen:

1. Speculeren op tornado’s en overstromingen

Hoe verbeeld je als Westerse kunstenaar de natuurrampen waar vooral niet-Westerse landen mee te maken hebben? In het atelier van de Nederlandse Femke Herregraven vind je een lichtbak met een lijst catastrophe bonds: beleggingen waarin hoge geldbedragen worden verzameld om verzekeringen tegen natuurrampen af te sluiten. Wie in een catastrophe bond belegt, speculeert dus in feite op verlies van levens en bezit, door toedoen van tornado’s en overstromingen. Het geeft een angstaanjagend kijkje in de enorme financiële middelen die rondzweven binnen de speculatie op onze wereld.

Aan de wand staat een installatie die ingaat op hetzelfde thema. In Act V - The Lonely Planet laat Herregraven de ‘billionaire-bunkers’ zien, die de allerrijksten laten maken om de apocalyps te overleven. Herregraven omschrijft het zelf als “de ingewikkelde relaties tussen de poging om de toekomst zeker te stellen en de gewoonte om die toekomst risicovoller te maken.” Waarbij je ‘de toekomst’ kunt opvatten als iets dat voor iedereen hetzelfde is – dat we er allemaal aan gaan, bijvoorbeeld – maar ook juist als iets individueels.

2. Dansen met een Nespresso-reclame

De Amerikaanse Danielle Dean gaat in op de perfectie van reclamebeelden, in een video waarin een jonge vrouw staat te dansen naast een levensgroot blauw Nespresso-apparaat. Die video krijgt een extra dimensie doordat het scherm geplaatst is in een installatie, die doet denken aan een driedimensionale ansichtkaart. Het contrast tussen de getekende bomen, bloemen en wolkjes en het felle blauw van het Nespresso-apparaat is vervreemdend. Maar het maakt de vrouw, die met haar vingers langzaam over het apparaat danst, wel een stuk passender dan een George Clooney die verleidelijk knipoogt nadat hij aan zijn ristretto heeft genipt.

Tegelijkertijd roept Deans werk veel vragen op, zoals: hoe imiteert een reclame realiteit en hoe wordt de realiteit op z’n beurt daardoor beïnvloed? En waarom zijn er niet veel meer commercials waarin mensen naast levensgrote blauwe producten dansen?

3. De rokende wolf met een vrouwenstem

Voor het werk van de in Botswana geboren Ceel Mogami de Haas is het interessant om tussen zijn twee studio’s in te gaan staan en je af te vragen hoe de twee kanten met elkaar in dialoog staan. Links zie je knipperend beeld van een oudere vrouw, rechts een beeld van een sprekende weerwolf met een sigaret in zijn mond. Of haar mond, misschien eerder. Je hoort een vrouwenstem een verhaal vertellen in het Frans, terwijl de mond van de weerwolf beweegt, en die van de vrouw niet. Eerder voorzag De Haas ook al een stel Stabilo-markeerstiften van een mond. Simpele ingrepen voor een interessante vraag: wie spreekt? Wie kán spreken? En waarover wordt er gesproken?

4. Een drieluik over opgroeien in het communisme

Met de drie video’s die de Koreaanse CHE Onejoon op de wanden van zijn atelier projecteert, vertelt hij een verhaal over een meisje dat opgroeit in verschillende werelddelen. Monica om precies te zijn, de dochter van Francisco Macias Nguema, de voormalige president van Equatoriaal Guinea. Na haar vaders presidentschap groeit ze op in Noord-Korea, waar ze weer geadopteerd wordt door de inmiddels overleden oud-leider Kim Il-sung.

Het is een fictieve documentaire met non-fictieve elementen, wat CHE zelf ‘faction’ noemt. Hij combineert archiefmateriaal met een verteller en een personage, die op verschillende momenten op verschillende wanden samen het verhaal van Monica in elkaar vlechten. Het verhaal van een zwart meisje dat zichzelf ontwikkelt in een nieuw land met een nieuwe taal.

5. Een bloeddoorstroming buiten het lichaam

Oké, Ana Maria Gómez López noemde ik ook al in de inleiding, maar na het zien van haar atelier zou het zeker niet overbodig zijn om haar nog een keer iets te laten organiseren. Ze zette haar eigen lichaam op het spel op een bijzondere manier: ze liet haar bloeddoorstroming buiten haar lichaam treden. In haar atelier kan je de tubes en naalden die zij daarvoor gebruikte vinden op een hangende tafel – de tafel waar zij op lag toen een medische expert dit experiment uitvoerde. Aan de wand hangt een oud boek waarin een tekening van een hart te zien is en een foto van een hand met de bloedsomloop erbuiten.

“Experimenteren op je eigen lichaam is in de wetenschap in onbruik geraakt,” zei Gómez López eerder tegen het KNAW. En dat vindt ze zonde, want “belangrijke ontdekkingen zouden niet zijn gedaan als wetenschappers en artsen hun ideeën niet eerst op zichzelf hadden uitgeprobeerd.” Welke ontdekkingen ze precies met deze actie verwacht te doen weten we niet, maar laten we hopen dat het mensen inspireert om buiten de gebaande paden te denken. Want daarbuiten, daar gebeurt het.

De ateliers van de Rijksakademie zijn dit weekend elke dag geopend tot 19:00. Hier vind je meer informatie.