De mens wordt misschien toch niet alleen gedreven door hebzucht

Het is de kerstperiode, de tijd van het jaar waarin je geacht wordt de liefde voor de medemens het allersterkst te voelen. Dat lukt me beter dan verwacht. Dit jaar maakte ik met VICE de videoserie De Rijkenfluisteraar, waarin ik uitzocht waarom mensen nog altijd rijkdom nastreven. Ik was erop voorbereid om hebzucht in zijn puurste vorm tegen te komen, bij mijzelf en anderen. Ik had erop gerekend al mijn vertrouwen in de mens te verliezen. Maar in plaats daarvan stemde het jaar me mild en melancholiek, en ontmoette ik allerlei bescheiden en goedbedoelende mensen. 

De volgelingen van mindful miljonair Steffy Roos du Maine leken bijvoorbeeld eerder mindfulness dan het miljonairschap na te streven. Steffy schrijft in haar boek Mindful en Miljonair dat het mogelijk is om meer geld te verdienen in minder uren. In de inleiding vermeldt Steffy dat zij al miljonair was toen ze dit wonder ontdekte, maar het boek is geen verhandeling over hoe kapitaal-accumulatie in zijn werk gaat en hoe je met geld geld kunt verdienen. Het staat vol met tips over meditatie, affirmaties en astrologie. Daarnaast bevat het een gids voor het gebruiken van stenen en kristallen om doelen te bereiken en een handleiding voor hoe je de maan kunt gebruiken als businesscoach. De meeste bezoekers van haar cacao-ceremonie waren zich er terdege van bewust dat na zulke rituelen de rijkdommen niet automatisch uit de lucht zouden komen neerdalen. Ze waren vooral op zoek naar een meer ontspannen manier om hun beginnende bedrijven of influencer-praktijken te runnen zonder overwerkt te raken. De kracht van Steffy’s – overigens erg sympathiek geprijsde – mindfulnesscursus is volgens mij dat je leert om het rustiger aan te doen zonder het gevoel te hebben dat je de handdoek in de ring gooit. 

Ook Sandro, die ik tegenkwam bij een netwerkborrel van The Great Property Experience, toonde zich erg veerkrachtig ondanks een heleboel tegenslag. Bij deze cursus beloven ze je, tegen betaling van 20.000 euro, onder andere te leren hoe je ondanks de torenhoge huizenprijzen aan vastgoed kan komen, hoe je dat voor zoveel mogelijk rendement kunt verhuren, en hoe je zo min mogelijk belasting kunt betalen. Sandro was op het evenement om zich te oriënteren op een carrière in het vastgoed. Maar hoewel er in advertenties van The Great Property Experience vastgoed werd gepresenteerd als een middel om “financiële vrijheid” te bereiken, was Sandro hier niet omdat hij geen zin had om te werken. Nadat de gemeente Rotterdam zijn sociale huurwoning op de slooplijst had gezet was hij thuisloos geraakt, en nu wilde hij als toekomstige vastgoedbezitter zelf het heft in handen nemen en betaalbare woonruimte “manifesteren”. Het blinde vertrouwen in marktwerking is amper opmerkelijk als diezelfde marktwerking ervoor zorgt dat de overheid je je huis uit schopt om duurdere nieuwbouw neer te zetten.

Terence, de NFT-kunstenaar die ik later sprak, was er eveneens achtergekomen hoe hard de wereld kan zijn. Na zijn afstuderen op de kunstacademie werd hij genomineerd voor prijzen en exposities. Maar na tien jaar van afbraakbeleid door de overheid in de kunstsector lieten de honoraria kennelijk nogal te wensen over. Terence moest flink wat uren draaien bij de post, als schoonmaker en in een callcenter om de eindjes aan elkaar te knopen. Pas nu zijn werk is omarmd door de NFT-wereld en hij een half miljoen aan digitale kunst van anderen bezit, droomt hij weer. En niet eens van dure auto’s, privéjets en superjachten of andere verwennerijen voor zichzelf. Terence wil van zijn cryptogeld een woonboerderij kopen om daarin een kunstcollectief en NFT-handelaarskantoor te beginnen. Hij zegt daarmee vooral iets terug te willen doen voor zijn collega-kunstenaars die mooi werk maken, maar weinig verdienen. 

Mensen die hun toevlucht nemen tot vastgoed-piramidespellen, mindset-cursussen of NFT’s worden daar dus helemaal niet alleen naartoe gedreven door hebberigheid en ook niet per se door goedgelovigheid. Het succes van het idee dat je snel en makkelijk rijk kunt worden toont vooral het falen van de kabinetten Rutte. Want zo bot als het overheidsbeleid de afgelopen jaren is geweest, zo aantrekkelijk waren de rijkdoms-dromen die werden verkocht in online advertenties. 

Ergens had ik wel al verwacht dat de mensen die deze dromen najagen de kwaadsten niet zijn. Maar ik ontwikkelde dit jaar zélfs enige sympathie voor de mensen die de karige financiële realiteit onterecht mooier afschilderen om er zelf keihard aan te verdienen. Vooral van Frank Bakker en Pieter Monsma, het duo dat vastgoedcursus The Great Property Experience runt met aanstekelijke positiviteit, had ik weinig goeds verwacht. Dat leek aanvankelijk bevestigd te worden door verschillende ontevreden ex-deelnemers die, toen de vastgoed-beloften in de praktijk tegen bleken te vallen, een rechtszaak begonnen om hun geld terug te eisen. Voor de voortrekker van deze groep, Paul Verheijden, ondermijnden zijn ervaringen met Pieter en Frank zijn vertrouwen in de mensheid, vooral omdat lang niet iedereen die meedeed aan het twintigduizend euro kostende “Black Badge-programma” dat kon betalen, waardoor sommige jonge mensen zich diep in de schulden staken. “Je leert er veel van, hoe mensen in elkaar zitten enzo. Dat heeft me verbaasd, de hardnekkigheid waarmee niet wordt toegegeven dat dat niet oké is”, zei hij toen ik vroeg hoe hij erop terugkeek. 

Maar toen ik over dit soort coachingsconstructies sprak met de Nederlandse oer-positiviteitsgoeroe Emile Ratelband kreeg ik er een hele andere kijk op. Hij zag de positiviteit op dit soort vastgoedcursussen als “een verkooptrucje”. “Ik doe dat niet, ik praat tegen het individu.” Toch leek hij ook een zekere therapeutische waarde in te zien in dit soort cursussen. “Het trekt mensen van hetzelfde soort aan. Als je eraan toe bent, ben je eraan toe, dat is oké. Er is geen goed of fout, die mensen kiezen daar zelf voor.” Ratelband had me eerder die avond al ongedeerd in gebroken glas laten springen, maar zijn inzicht in de mensheid was misschien nog wel spectaculairder. “Bij multi-level-marketing zie je dat ook heel sterk. Het zijn altijd een bepaald soort mensen die een hang hebben naar familie, om bij een groep te horen. En in dat collectief kunnen ze dan opereren, daar halen ze energie uit.” 

Opeens viel alles op zijn plek. Ik had tot dat moment vrij sceptisch naar de positieve sfeer op de netwerkbijeenkomst van The Great Property Experience gekeken. Het gepraat over “financiële vrijheid”, of zoals Pieter het noemde, “echte vrijheid, in je hart”, terwijl het eigenlijk ging over huisjesmelken. De passie waarmee Pieter vertelde over het opzeggen van zijn baan als boer om fulltime het vastgoed in te gaan. De intieme sfeer waarin alles bespreekbaar was en waarin werd gesuggereerd dat vastgoed een middel is om gebroken mensen te helen. De tranen in Pieters ogen toen hij vertelde over de dood van zijn vader, toen hijzelf nog jong was. Ik had het allemaal beschouwd als een opmaat naar het moment waarop “de deal van je leven” verkocht werd: een twintigduizend euro kostende cursus zonder garanties. 

Maar door wat Emile Ratelband zei ging ik er anders tegenaan kijken. Want wat als het voor mensen als Pieter daadwerkelijk om het familiegevoel en de vrijheid draait? Dan is de belofte van geld alleen een middel om mensen naar die familie te lokken en daar te houden. Is de gehaaide vastgoedcoach in dat geval niet meelijwekkender dan zijn klanten of zijn huurders? Is het dan niet extreem treurig als blijkt dat veel ontevreden deelnemers wél rendement verwachten? Ik zou dit soort coaches échte familie of vriendschap gunnen en een emotionele huishouding die niet verstoord is door kapitalistische impulsen. 

Het streven naar rijkdom komt anno 2021 vaak niet alleen maar voort uit hebzucht, is een conclusie die ik heb kunnen trekken. Veralgemeniseringen als “de meeste mensen deugen” laat ik liever over aan de goeroes, want ook dat is een versimpeling van de complexe clusterfuck waarin we met zijn allen verzeild zijn geraakt. Maar het is het hoopvol dat mensen ondanks de vaak troosteloze realiteit toch in staat blijven om fantastische toekomstvisioenen te dromen.