Hoe is het om een naaste te verliezen aan femicide?

Elke acht dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord. In de meeste gevallen is de dader haar partner of ex. Activisten en nabestaanden pleiten ervoor om dit ‘femicide’ te noemen, in plaats van veel gebruikte termen als ‘moord in de relationele sfeer’ of ‘familiedrama’, om aandacht te vragen voor de kwetsbaarheid van vrouwen voor fataal geweld. De term ‘femicide’ duikt steeds vaker op in de media en in boeken, maar een eenduidige definitie mist. Is het partnermoord, of moord op vrouwen omdat ze vrouw zijn, vanuit een seksistisch motief? Wetenschappers en politici worden het niet eens. Bij het grote publiek heerst nog meer onduidelijkheid – veel mensen zullen er nog nooit van hebben gehoord. 

Hoe is het voor de mensen die hun naaste verliezen aan iets waar nog zoveel onduidelijkheid over bestaat? Ik vroeg het aan drie nabestaanden van vermoorde vrouwen.

“De moord op mijn zus is wat typisch wordt verstaan onder femicide. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat een groot deel van de femicidezaken veel gelijkenissen met elkaar hebben. Een relatie begint meestal heel intens: het is gelijk dik aan en je wordt overspoeld door complimentjes en cadeautjes. Zo was het ook bij mijn zus Gea. Na een tijdje werd haar man minder lief. Uiteindelijk werd het zo erg dat hij hun hond bedreigde, dan zei hij dat hij die wilde doodsteken met een schroevendraaier. 

Ze heeft heel lang geprobeerd de relatie te redden, maar op een gegeven moment kon ze niet meer aan haar dochter verkopen dat ze zijn gedrag steeds maar pikte. Gea werd lichamelijk niet zwaar mishandeld, waardoor lang niet duidelijk werd in wat voor gevaar ze verkeerde. Nu ik me heb ingelezen over femicide weet ik: ook controle en intimidatie zonder fysiek geweld zijn voortekenen dat een partner tot fataal geweld in staat is. Toen zij de relatie verbrak, heeft hij haar vermoord. Daarna heeft hij, zoals ongeveer een derde van de mannen die dit doen, zelfmoord gepleegd.

Na de moord op mijn zus leefde ik een nachtmerrie. Omdat er in lokale kranten werd bericht over een ‘familiedrama’ met ‘twee slachtoffers’, wisten veel mensen niet wat er speelde. In eerste instantie dachten mensen dat er sprake was van een koolmonoxidevergiftiging ofzo. Er werd over haar dood gesproken alsof er geen dader was. Zijn familie hield dat beeld maar al te graag in stand. Ik moest allerlei dingen gaan regelen voor hun overlijden samen met de familie van de man die dit allemaal had aangericht. Voor mijn gevoel is er sprake van dubbel onrecht:mijn zus is vermoord en daarna wordt er ook nog eens onrechtvaardig over haar dood gesproken en gedacht. Of je het hebt over ‘femicide’ of in plaats daarvan het woord ‘familiedrama’ gebruikt, dat heeft enorm veel invloed.”

“Het begon eigenlijk twee dagen voor de moord al met het onheil. Mijn dochter zat met haar vriend aan onze keukentafel, toen hij ineens begon over een man die ik niet kende, die mijn dochter zou bedreigen met de dood. Dat kwam echt uit de lucht vallen. Toen had ik moeten weten dat er iets niet klopte. Zij en haar vriend waren al een tijdje aan het daten, maar Shelley maakte nooit een hele verliefde indruk op mij. Hij was wel vrij zeker van zijn zaak en vroeg al snel of hij bij Shelley mocht intrekken, terwijl zij dat nog wat te snel vond gaan.

Op de dag van de moord heb ik nog even appcontact met haar gehad. Op een gegeven moment ging ik in mijn bed liggen, want ik was ziek geworden. Ineens stormde mijn vriend naar boven, waar ik ziek in bed lag, om me te vertellen dat hij een appje had gekregen over dat er een dode was gevonden in zijn flat, waar Shelley in woonde. Wij reden in alle staten naar de flat toe, waar aan ons werd bevestigd dat er een vrouw was vermoord. Ik snapte er niets van en had nog nooit van femicide gehoord.

Sinds Shelley is overleden, heb ik steeds dromen over mijn plicht om de onderste steen boven te halen. Haar vriend stelt dat hij haar in een opwelling heeft gedood, omdat ze ruzie hadden en Shelley maar tegen hem bleef kakelen en hij het niet meer trok. Alsof hij niet anders kon! Ik geloof er niks van: hij had immers geprobeerd om een andere man verdacht te maken, toen aan mijn keukentafel. Dat maakt aan mij duidelijk dat het moord, dus met voorbedachte rade, was. Femicide wordt vaak ‘crime passionel’ genoemd: een passiemoord, in the heat of the moment, terwijl onderzoek aantoont dat de meeste daders een plan hadden bedacht. Hij komt er nog mee weg ook, de moordenaar zit nu vast op doodslag in plaats van moord.

De zaak voelt voor mij nog helemaal niet afgesloten. Nog steeds wordt Shelley de schuld in de schoenen geschoven voor haar eigen dood: zijn familie blijft maar herhalen dat zij hem het bloed onder de nagels vandaan haalde, dat zij geestesziek zou zijn en onhandelbaar was. Dat is allemaal niet waar, Shelley was een lief meisje en zelfs al zou ze dat niet zijn geweest is dat nog geen reden haar te vermoorden. Het lijkt wel alsof mensen geweld tegen vrouwen onder sommige omstandigheden excuseerbaar vinden, alsof je geweld kan uitlokken of verdienen. Daarom vind ik dat we op de lagere school al zouden moeten praten over gezonde grenzen en rode vlaggen in relaties. Mijn dochter was zo jong en wist niet half hoeveel gevaar ze liep.”

“Mijn dochter ontmoette een man, een vrolijke jongen. Ze leken hartstikke verliefd, hij had een goede baan, helemaal in orde. Toen ze samen gingen wonen en mijn dochter zwanger raakte, veranderde er iets. Bij hen thuis hing een rare sfeer. Het voelde niet goed, maar ik kon mijn vinger er niet op leggen. Zo’n zes weken na de bevalling belde Clarinda me op, of ik per direct naar Utrecht wilde komen. Toen ik daar aankwam had ze haar koffers al gepakt. Ze vertelde me toen voor het eerst dat er geweld in hun relatie was geslopen. Tijdens de zwangerschap was dat begonnen. Ik heb haar daar weggehaald, ze is toen een tijdje bij ons gebleven, maar op den duur wilde ze toch weer naar hem terug. Ze wilde dat haar kindje ook een vader had, dat gunde ze haar. Toen Clarinda er definitief een punt achter zette, omdat het geweld niet ophield, knapte er iets bij hem. Hij stak haar dood op straat, vlak voor ons huis in Den Bosch.

Ik begreep zelf lang niet wat er nou gebeurd was. Het was niet te bevatten en ik had helemaal geen beeld van hoe vaak dit eigenlijk gebeurt. Ik dacht: dit gebeurt bij andere vrouwen, bij andere koppels, niet bij mijn dochter. Achteraf gezien zijn er al wel tekenen geweest. Hij keek altijd in haar telefoon, hij had ‘zoek mijn iPhone’ aangezet, zodat hij altijd kon zien waar ze was. Ze mocht haar vriendinnen niet meer zien. Daar maakte ik me toen al zorgen om, maar als ik vragen stelde over hoe het er thuis nou echt aan toe ging, ontweek ze die. Het was lastig in te schatten in hoeveel gevaar ze nou echt verkeerde. 

Toen ik mijn dochter verloor, had ik nog nooit van het woord ‘femicide’ gehoord. Ik las wel eens in de krant: ‘familiedrama’, ‘vrouw vermoord’, maar dat is niet wat het is. Mijn dochter is vermoord omdat ze een vrouw was. Omdat haar vriend er niet mee om kon gaan dat Clarinda haar eigen keuzes maakte en een zelfstandige vrouw was. Clarinda’s ex was bekend bij de psychiatrie, bekend bij de politie vanwege eerdere geweldsincidenten, maar femicide is geen prioriteit en met deze kennis wordt niks gedaan. Dat moet veranderen.”

Tessel ten Zweege schreef het boek Femicide: Tot de dood ons scheidt over deze problematiek, bij Uitgeverij de Geus.

Denk jij aan zelfdoding? Neem 24/7 gratis en anoniem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of chat op 113.nl.