We vroegen het Museum voor Valse Kunst naar hun slechtste vervalsingen

Kunstvervalsers vervalsen kunst omdat het nu eenmaal geld oplevert. Al was de reden voor de beroemde Han van Meegeren (1889-1947) in eerste instantie vooral dat hij wraak wilde plegen op kunstcritici, die zijn eigen werk genadeloos de grond in hadden geboord. Daarop begon hij schilderijen van Johannes Vermeer te vervalsen, met de hoop dat die zogenaamde kunstkenners erin zouden trappen. Dat lukte. Het lukte zo goed zelfs dat hij er een prima boterham aan kon verdienen, en hij er nog even mee door bleef gaan.

Toen de Tweede Wereldoorlog voorbij was, riskeerde hij echter een langdurige gevangenisstraf omdat hij een vervalste Vermeer aan nazi-kopstuk Hermann Göring had verkocht. De straf voor kunstvervalsing was aanzienlijk lichter, dus kwam hij met de waarheid naar buiten en veranderde hij ineens van collaborateur in een volksheld.

Zo succesvol als Han van Meegeren was, zo belabberd slecht zijn sommige andere kunstvervalsers. Dat is althans wat je ziet als je het Museum voor Valse Kunst bezoekt, dat deel uitmaakt van Museum Vledder. Daar hangen niet alleen vervalsingen van Han van Meegeren aan de muur, en zelfs vervalsingen van zijn vervalsingen, maar ook werken waarvan je je nauwelijks kunt voorstellen dat ze ooit als serieuze pogingen zijn bedoeld.

De oprichters van het museum zijn Erna en (de inmiddels overleden) Henk Plenter. Het begon toen ze zelf een keer een schilderij van Matisse kochten dat toch niet helemaal van Matisse bleek te zijn. Na nog een paar miskopen raakten ze gefascineerd door vervalste kunst, en begonnen ze zelfs expres vervalste kunstwerken aan te schaffen.

Erna Plenter runt het museum nog altijd, met de hulp van zestig vrijwilligers. Eén daarvan is conservator René Loesberg. Hij neemt mij mee op een rondleiding door het museum, en vertelt dat zo’n twintig procent van de kunstwerken die worden aangeboden op de Nederlandse kunstmarkt vals is. Maar in tegenstelling tot andere criminelen, kunnen kunstvervalsers vaak nog wel enigszins op sympathie rekenen. "Mensen die de kunstwereld zien als elitair, zien een vervalser als een soort Robin Hood: hij benadeelt alleen de rijken."

Creators: Ha René, waar kijk ik nu naar?
René Loesberg: Dit is een van onze nieuwste aanwinsten. Het is in slechte conditie, iemand heeft het in een kringloopwinkel gevonden. Het is mooi gesigneerd: A. Scheffer. Arie Scheffer was een schilder uit de 19de eeuw en hij schilderde dit soort taferelen. Maar wel beter hoor. Dit is lang niet zo geweldig. Alleen, als je dit na gaat doen, moet je wel goed de boeken bestuderen. Arie Scheffer leefde van 1795 tot 1858. En wat zie je hier staan?

Daar staat 84.
En dat kan dus nooit. In 1784 was Scheffer nog niet geboren en in 1884 was hij al lang dood.

Goh, dan doe je keihard je best en maak je zo’n stomme fout.
En dan val je gelijk door de mand. Hier bestaat geen origineel van. Hij heeft geschilderd in de stijl van Scheffer, en dat is veel moeilijker dan iets naschilderen. Maar aan de andere kant zie je ook gelijk dat het een amateur is.

Dit werk is in spiegelbeeld . Heeft de vervalser echt zo’n domme fout gemaakt?
Je zou in eerste instantie inderdaad denken dat het wat dom was van de vervalser, maar ik denk dat het een vakman was. Dat zie je aan de afdruk. De kleuren, de signatuur en de nummering – het is heel netjes gedaan. Misschien wilde hij zichzelf indekken door een gespiegelde kopie te maken. Dat mag namelijk wél, want een kopie is iets anders dan een vervalsing. Hij kan gewoon zeggen dat de signatuur er al op stond, en dat iemand anders dat heeft gedaan.

Waar halen jullie de valse kunstwerken eigenlijk vandaan?
Deze kregen we van mensen uit Leeuwarden. Ik vind het hartstikke leuk om uit te zoeken of het nou echt is of niet. Maar vaak hoef je alleen maar een beetje te googelen om daarachter te komen. Het meeste wordt geschonken. Maar we nemen niet alles aan hoor, want er is heel veel valse kunst. Het is belangrijk dat er een verhaal achter zit.

Dan zijn we nu bij het werk van Han van Meegeren, de beroemde meestervervalser. Hoe was het mogelijk dat iedereen dacht dat dit om schilderijen van Vermeer ging?
Han van Meegeren heeft het heel slim aangepakt. Hij ging schilderijen vervalsen in een stijl van Vermeer die nog ontdekt moest worden. De experts zochten naar de ontbrekende schakel tussen het vroege en late werk van Vermeer. Nou, dacht Han van Meegeren, als ze het zou graag willen hebben, dan kunnen ze het krijgen. Je kan wel raden dat het Boijmans verlekkerd ging kijken naar dit schilderij. Het was de vondst van de eeuw.

Ik vind het wel mooi geschilderd.
Het is mooi geschilderd, maar het is het net niet. Het doet een beetje denken aan die robots in Japan. Die lijken heel erg op mensen, en je krijgt er een beetje een raar gevoel bij. Het is een beetje eng. En dat is met dit ook zo.

Vertel eens, waarom is deze denker een slechte vervalsing?
Dit is een goed voorbeeld van een vervalser die heel hard zijn best heeft gedaan, maar een hele slechte vervalsing heeft gemaakt. Deze denker valt bijna van zijn rots af; hij leunt veel te veel naar voren. Zijn ene been is groter dan de andere, zijn tenen zijn te lang en hij zit met zijn elleboog naast zijn knie. De ribben zijn met een aardappelschilmesje gemaakt. Maar het kan niet makkelijk zijn geweest om dit beeld te maken. Hij heeft de verlorenwasmethode gebruikt, en er helemaal een apart model voor moeten maken. Dat is hartstikke ingewikkeld.

Dit is jullie pronkstuk. Is het een slechte vervalsing?
Bijna niemand weet waar ze naar moeten kijken bij dit soort werken. De enige expert zit in België. Het Amerikaanse stel dat het beeld kocht voor een miljoen dollar heeft die expert pas na de aankoop benaderd. Hij zag gelijk dat het om een vervalsing ging. De eigenaren wilden het ding in de kliko gooien, maar toen heeft de expert gezegd dat er een museum is in Nederland met interesse in valse kunst. Dus zo kwam het bij ons. Het beeld kwam in een kist, en het stonk verschrikkelijk toen we die openmaakten.

Ik ruik niks.
Nee, de geur is verdwenen. De klei die erop is gesmeerd is eraf gebrokkeld. Dat zou niet bij een echte gebeuren.

Deze twee Rietveld-stoelen hebben dezelfde kenmerkende kleuren, maar daar houdt de gelijkenis ook op.
Je kan testen welke de echte is door er op te gaan zitten.

Ik vind deze eerlijk gezegd wat lekkerder zitten, maar aan de krassen te zien is het vast de valse Rietveld. Deze ziet er wat plomper uit.
Vind je die echt lekkerder zitten? Dat horen we niet vaak. Maar dat zitten is een beetje flauwekul hoor. Je ziet al aan de verhoudingen welke vals is. Dat geldt eigenlijk voor alle kunst. Bij goede kunst kloppen de verhoudingen gewoon. Of het nou Mondriaan is, of Karel Appel, of Rembrandt. Het is gewoon een kwestie van kijken. Heel veel kijken naar goede kunst.

Het Museum voor Valse Kunst is onderdeel van Museums Vledder. Museums Vledder is van woensdag t/m zondag geopend van 11:00 tot 17:00 uur.