Voor sommige mensen is het erg wennen om nu weer ‘bekeken’ te worden

Eigenlijk vond ik het best fijn om de afgelopen maanden vrijwel onzichtbaar te zijn. Ik kon me overal achter mijn mondkapje verschuilen, waardoor ik in de supermarkt zelfs mijn buren – die me niet meer herkenden – geen gedag hoefde te zeggen. Nu de versoepelingen eraan komen en dingen als mondkapjes, quarantaines en onderling afstand houden steeds meer tot het verleden zullen gaan behoren, betekent dat ook het einde van die incognitomodus. En dat vind ik ergens best een eng idee.

Ik bedoel daarmee niet per se dat ik het leuk vind om mezelf af te zonderen. Het afgelopen jaar is er in mijn persoonlijke leven nogal wat gebeurd, zoals een heftige break-up, seksuele aanranding, nieuwe medische diagnoses en haaruitval vanwege de stress. Ik stond er grotendeels alleen voor, en het voelde juist opluchtend dat ik er niet voortdurend andermans mening over hoefde te horen. Ik had niet de behoefte om het met wie dan ook te delen, en voelde die druk ook steeds minder. In het begin wilden vrienden nog graag videobellen, maar dat nam na een verloop van tijd af.

Maar nu er weer etentjes gepland staan en we onze tijdslots in kroegen mogen reserveren, maak ik me zorgen hoe ik al die mensen moet vertellen hoe het afgelopen jaar voor me is geweest. Eigenlijk lijkt het me makkelijker om een teruggetrokken bestaan te blijven leiden, zodat ik de nieuwe ik aan niemand hoef te laten zien. Een beetje in de trant van: als ik zo gestrest ben dat mijn haren ervan uitvallen, maar niemand het ziet, gebeurt het dan wel echt?

Jezelf door de ogen van anderen zien heeft vaak iets geks. Of zoals essayist Tim Kreider in 2013 in The New York Times schreef: “Het is simpelweg onplezierig om te worden geobserveerd – het is alsof je verborgen beelden van jezelf ziet, waarin je niet per se aan het poseren bent, maar doet zoals je je blijkbaar altijd gedraagt. Het is het bewijs dat we zichtbaar zijn voor andere mensen, dat we gezien worden, in al onze naakte sulligheid en domheid.”

Dit sentiment is het afgelopen jaar net zo vaak gaan voorkomen als het tegenovergestelde: juist wel gezien willen worden, alsof je de hoofdrol speelt in je eigen film, en iedereen om je heen slechts een figurant is in jouw verhaal. ‘Niet gezien willen worden’ is daarentegen de wens om voor niemand echt te bestaan en onopgemerkt door de wereld te sluipen.

Op Twitter is het niet moeilijk om tweets te vinden als “Ik blijf mijn mondkapje dragen omdat ik het haat om gezien te worden”, en TikTok staat vol mensen die reageren op dit filmpje van @jacobvanlue, die zegt: “Ik wil alles verwijderen. Ik wil alle social media die ik in mijn hele leven had deactiveren. Ik wil al mijn sporen uitwissen en niet gezien worden. Ik wil niet gezien worden.”

Het is niet zo gek dat we ons nu ineens meer bezighouden met wat andere mensen van ons vinden. Misschien heb je tijdens de pandemie een grote verandering doorgemaakt, misschien juist totaal niet, maar je sociale omgeving is sowieso weer nieuw – of juist terug bij het oude, hoe je het ook ziet. En dat je daar een beetje angstige gevoelens van krijgt, is volgens de Londense psychotherapeut Sean Murphy volstrekt normaal.

“Ik ben uiteindelijk vooral veel met ontwarren bezig: gaat het om wat je van jezelf vindt of om wat anderen van je vinden? Wil je dit uit jezelf doen of wil je familie dat je dit zou moeten doen? Iedereen vindt het lastig om zulke dingen te doorgronden,” legt hij uit. “Mensen vinden het erg belangrijk wat anderen van ze vinden. Dat geldt ook voor andere sociale primaten: we vinden status en hiërarchie erg belangrijk. Een van de spieren die we al meer dan een jaar niet echt hebben gebruikt, is de spier die ons vertelt dat we eigenlijk weinig controle hebben over wat anderen van ons vinden.”

Voor andere mensen was het juist erg lastig om maandenlang door niemand gezien te worden. Zo ook voor de 24-jarige J. uit Londen, die alleen woont. “Ik zit op het autistische spectrum en heb sociale regels altijd al lastig gevonden, dus er veranderde door de pandemie in dat opzicht niet echt veel,” zegt ze. “Maar als ik fysiek bij andere mensen ben, voelt het wel meer alsof ik echt besta. Als ik alleen ben, begin ik te piekeren en twijfel ik over alles wat ik doe. Dan denk ik: is dit iets dat mensen horen te doen? En dan begin ik mezelf af te vragen of ik überhaupt nog wel leef. Maar in het gezelschap van anderen voel ik me daadwerkelijk een mens, dus ik vind het een fijn idee om gezien te worden.”

J. zegt dat haar gemoedstoestand er flink op vooruit is gegaan sinds ze weer een beetje met vrienden af kan spreken. “Veel mensen krijgen dat gevoel al als ze een selfie posten, maar ik moet daarvoor echt met anderen zijn.” 

Volgens Murphy kunnen iemands angstklachten erger worden als ze zo’n gevoel van voldoening uit online sferen proberen te halen en tegelijkertijd het idee hebben dat ze de controle kwijtraken. “Tegenwoordig hebben niet alleen een handjevol mensen uit het dorp een mening over je, maar zijn dat er in potentie miljoenen,” zegt hij. “Het gaat niet alleen meer om gezien worden, maar ook om gefilmd en opgeslagen worden – en je hebt geen idee wat anderen daarmee doen. Ik verwacht dat veel van deze angsten verstrengeld zijn geraakt met de stress vanwege corona, de lockdowns en de politieke zorgen. Het komt allemaal samen.”

Uiteindelijk kan het voor iedereen wat ‘naakt’ aanvoelen om jezelf weer te laten zien – of dat nu offline of online is. Murphy zegt dat het onmogelijk is om te weten wat andere mensen van je zullen vinden en hoe ze over je gaan oordelen, en raadt aan om het sowieso rustig aan te doen. “Misschien wil je wel niet meteen in een grote groep van vijftien à twintig mensen belanden. Begin dan gewoon met een kleiner clubje van goede vrienden. Probeer niet overhaast terug te keren naar je oude leven, maar kijk gewoon naar waar je nu zin in hebt.”

Het is onvermijdelijk om weer in de spotlight te gaan verschijnen. Ik weet dat ik het lastig vind dat ik nogal ben veranderd en het aan andere mensen is om te bepalen wat ze daarvan vinden. De gedachte om de nieuwe ik aan mijn vrienden of familie te laten zien vind ik daarom best eng, maar als ik het stapje voor stapje doe, zal het me hopelijk wel lukken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.