Al het moois dat zich in stofslierten bevindt

Kunstenaar Pavèl van Houten zoomt graag in op wat je normaal niet ziet of niet wíl zien. Voor zijn project Stofpluizen verzamelde hij stof – je weet wel, van die stofslierten die in het Engels heel mooi dust bunnies heten – op elf locaties in Nederland, van kerk tot museum en van kapper tot basisschool. Hij stuurde de pluizen naar Japan, waar ze in plakjes van 4 micrometer (0,004 millimeter) werden geprepareerd, gedetermineerd en gekleurd met uiteenlopende vloeistoffen. In onder andere de Oude Kerk, Mediamatic en de Beurs van Berlage in Amsterdam kun je nu door de microscoop bewonderen wat daar normaal gesproken door de stofzuiger verdwijnt.

Wat ben je allemaal tegengekomen?
Voornamelijk huidcellen, haar, deeltjes van insecten, schimmels, plantaardig materiaal van takjes en blaadjes en nog veel meer. Het mooiste dat we tegenkwamen trof ik aan in de melkput van de boerderij van mijn broer: de maaginhoud van een spin. En ik vond een stukje menselijke huid in de Abdij van Egmond, in de hoef van de kameel van zo’n grote kerststal. In dat stukje huid woekerde een schimmel met een bloem.

Wauw. Ik wist niet dat die bloemen hadden.
Ja, nou ja, de bloem van een schimmel is een paddenstoel natuurlijk. De analist die aan het project meewerkt, Ruben Groen, was daar heel trots op, op die schimmelbloem. Wat hem betreft is dat de mooiste vondst van allemaal.

Klopt het dat stof voor een heel groot percentage uit huidschilfers bestaat?
Stof kan inderdaad soms wel voor zestig procent uit huidcellen bestaan. In principe produceert de mens in zijn eigen omgeving natuurlijk wel het meeste vuil. Maar het verschilt heel erg per locatie. In de Oude Kerk nam ik honderden jaren oud stof mee van tussen de pijpen van het orgel, daar zaten geen huidschilfers in. En in een basisschool waar ik stofsamples nam, zagen we vooral hoge percentages etensresten.

Wat fascineert je zo aan stof?
Stof is iets waar iedereen zo snel mogelijk van af wil zodra het zichtbaar wordt. Sinds de uitvinding van de microscoop ontdekten mensen dat stof beestjes bevatte, ziekteverwekkers, schimmels, en toen is de oorlog aan het stof verklaard. Met stofzuigers en schoonmaakmiddelen is die oorlog ondertussen wel gewonnen. Maar nu is stof ook meteen helemaal uit de gratie geraakt. Met dit project probeer ik stof weer in een ander daglicht te stellen, omdat het eigenlijk heel interessante materie is. Als je er beter naar kijkt, zie je dat stof heel mooi en bijzonder is. Ook in mystieke zin: stof is het overblijfsel van alles wat ooit geweest is, als een fysieke herinnering. Het is geen toeval dat stof ook vaak opduikt in de Bijbel en in sprookjes.

Je maakt in dit project iets zichtbaar wat bijna onzichtbaar is. Eerder maakte je ook al werk over dingen die we normaal gesproken niet willen of kunnen zien. En over dingen waar we domweg overheen kijken omdat we ze als waardeloos beschouwen. Waarom breng je juist zulke dingen in beeld?
Plat gezegd: om te laten zien hoe mooi de wereld is. Je moet gewoon goed kijken, en dan zie je het. Ik denk dat het makkelijker is om de schoonheid en de waarde te zien van stof en waardeloze dingen dan van iets wat moet doorgaan voor heel mooi. Als je iets moois ziet, herken je het als ‘mooi’ en stop je al snel met kijken. Maar als je iets niet herkent, of als je geacht wordt naar iets te kijken waar je normaal geen oog voor hebt, ontbreekt het je aan vaste manieren om het te beoordelen. Je wordt dan weer een soort onbeschreven blad. Je gaat opener waarnemen, beter kijken, vrijer interpreteren. En daar gaat het me uiteindelijk om: niet om of je iets moois ziet, maar om hoe je blik verandert. Het verbaast me vaak hoe makkelijk het is om mensen zo te laten kijken. Je hoeft bijvoorbeeld alleen maar in te zoomen op het enorme universum van stof onder onze voeten, dat nietig is maar ook groter en wijdser dan wij kunnen bevatten.

Waarom heb je een deel van dat universum naar Nagasaki gestuurd?
Eerlijk gezegd gewoon omdat een bevriende analist daar werkt, Ruben Groen. Daardoor kon het praktisch gratis. Hij kreeg hulp van collega’s in het Universiteitsziekenhuis van Nagasaki, allemaal pathologen. Ze waren wild enthousiast. Normaal gesproken analyseren ze alleen menselijk weefsel op bijvoorbeeld kankergroei.

Dus dit was voor hen een soort Wonderland.
Ja, een nieuw universum. De foto’s komen nu ook op groot formaat bij hen aan de muur te hangen.

Dacht je na die ontdekkingen van huid, haar, insecten en etensresten ook weleens: gadverdamme?
Nee. Kijk, het is natuurlijk allemaal heel mooi gekleurd.

En is je blik op stofzuigen veranderd? 
Ik kan stof niet vies meer vinden. Toen ik voor dit project stof verzamelde op de toiletten van de Beurs van Berlage, vond ik het ook al geen probleem om het uit alle hoekjes tevoorschijn te toveren. Maar als ik nu thuis van die grote dust bunnies zie, denk ik: ach wat mooi, díe had ik moeten hebben.

De stofpluizen van Pavèl van Houten zijn van 10 november tot 30 december te zien op diverse locaties in Amsterdam, Egmond en Eenigenburg. Klik hier voor alle data en locaties.