Een rondleiding door de Teufelsberg, het verlaten afluisterstation van NSA in Berlijn

Vlakbij Grunewald, een een dicht bos in het westen van Berlijn, ligt Teufelsberg, de Duivelsberg – een kunstmatige heuvel gemaakt van kapotgebombardeerd puin uit de Tweede Wereldoorlog. Bovenop de berg staat een voormalig afluisterstation van de NSA, dat voor de val van de Muur door Britse en Amerikaanse mensen van de inlichtingendienst werd gerund.

Ik ging mee met een groep van 25 man op een tour naar de Teufelsberg. Onze gids was Christopher McLarren, een vriendelijke maar enigszins strenge voormalige inlichtingenofficier die op zondag rondleidingen van de Teufelsberg geeft. Nu in de laatste weken steeds meer verhalen over de continue bespieding van de NSA komen bovendrijven, heeft hij een stijging van 40 procent in het aantal deelnemers waargenomen.

Oktober was ook de maand waarin het vijftig jaar geleden was dat de NSA begon met het bouwen van de spionnentoren. Dat feit werd gevierd met de uitgifte van een serie herdenkingspostzegels, ontworpen door de Amerikaanse auteur T.H.E Hill, die ooit zelf op de Teufelsberg werkte.

De geschiedenis van de Teufelsberg is geen duf verhaal. Onderaan de heuvel, in de vormalige Britse zone van West Berlijn, ligt het puin van een militaire technische school van de Nazi's, die nooit is afgebouwd omdat de oorlog in de weg zat. De bouw van het afluisterstation begon in oktober 1963, waarna het tot diep in de koude oorloog werd gebruikt om de communicatie rondom het Warschaupakt te onderscheppen.

Na de val van de Muur in 1989 werd de Teufelsberg eigendom van de Duitse autoriteiten. Na een aantal verschillende eigenaars (waaronder David Lynch, die er een meditatie-universiteit van wilde maken) is het nu in particuliere handen. Wat er nu van over is is een kaal gebouw, volgekalkt met graffiti, dat aanvoelt als een soort kunstenaarscommune.

McLarren werkte hier van 1973 tot 1975 als een communicatieanalist. Tegenwoordig geeft hij dus rondleidingen en leukt hij zijn verhalen op met persoonlijke anecdotes en details waar iedere spionagefan enthousiast van wordt.

Ondanks de historische waarde van de Teufelsberg is de toekomst ervan onzeker. Over tien jaar zou het te gevaarlijk kunnen zijn om er nog te komen – hoewel de hoop leeft dat het ooit een museum zal worden.

Op een duidelijk nostalgische toon heeft McLarren het over de goeie oude tijd, waarin de Amerikaanse regering nog betaalde voor het verschepen van Europese auto's naar het thuisland en wilde zwijnen een groter gevaar waren dan de Sovjets. Hier zijn een paar van de hoogtepunten uit de tour, samen met de verhalen van McLarren.

Christopher McLarren staat bij de ingang van de Teufelsberg. Als communicatieanalist luisterde hij naar de signalen die door het station werden ontvangen. Over de details van de operatie weet hij niet veel, want “in inlichtinge werk is de standaardregel dat je alleen de informatie krijgt die je nodig hebt om je werk te doen, niet meer. Dat was toen zo, en dat is nu nog steeds zo.”

Dit is één van de kleinere radioinstallaties op de Teufelsberg. “We luisterden naar ieder radiosignaal dat we konden ontvangen – of het nou Morsecode of korteband was, we probeerden zoveel mogelijk signalen op te vangen. Veel ervan werd gewoon in leesbare tekst verstuurd. In de jaren 60 en 70 hadden ze niet de techniek om een bericht snel te encoderen, versturen, decoderen, hercoderen en weer terug te sturen. “

Britse en Amerikaanse medewerkers kwamen dagelijks door dit gebouw. McLarren herinnert zich de strenge beveiliging door de Amerikaanse militaire politie. “We waren niet van de NSA. Wij stuurden onze informatie naar de militaire inlichtingendienst, de CIA. Natuurlijk waren ze wel op de één of andere manier verbonden met elkaar, maar onze inlichtingen gingen naar het leger, niet direct naar de NSA.”

Er is nog één muurschildering over in het gebied van de militaire politie. In groene letters staat er “Bijstand, Bescherming, Verdediging”. Het is omgeven door graffiti.
“Het is niet mooi,” zegt McLarren, “maar het is alles dat we er nog van hebben.”

Het afval op de Teufelsberg is een berg opzichzelf. Het is verzameld door toegewijde vrijwilliggers. “Toen ik met dit werk als gids begon was het overal zo.”

McLarren in wat vroeger zijn kantoor was. Hij heeft een foto bij zich van zichzelf op kantoor, in 1998. Tegenwoordig is het volgekalkt met zilveren en blauwe graffiti en is het nauwelijks nog herkenbaar als de plek waar hij in de jaren 70 werkte. “Het gebouw was vrij koel omdat de machines gekoeld moesten blijven. We zaten midden in de electrosmog en we hadden geen idee wat het was,” zegt hij.

Volgens McLarren was er vroeger een parkeerplaats voor 125 auto's, en troepen konden hun auto's van en naar Amerika gratis laten verschepen. Anderen trotseerden het omliggende bos en de wilde zwijnen op de fiets. “Ze leerden vrij snel dat je niet tussen een wild zwijn en zijn jongen moet gaan staan. Er waren zo veel verwondingen dat we al snel doorhadden dat de zwijnen gevaarlijker waren dan de Russen.”

De radioantennes bevonden zich in deze bollen, hoog in het bouwwerk. “Waarom ze overdekt zijn?Ten eerste vanwege het weer – we zijn hier in Berlijn, niet in Florida. Ten tweede is het voordelig om ze aan het zicht van de technici van de vijand te onttrekken. Als ze onze antennes konden zien, wisten ze naar welke frequenties we luisterden.”

De radioantennes, met uitzicht op Noord-Berlijn.

Binnen in één van de radiobollen staat een badkuip gevuld met rode verf.

In de grootste radiobol, op het hoogste punt in de stad, klinkt een schallende echo. “De acoustiek is hier erg interessant. Soms komen hier muzikanten spelen voor onze gasten. Het is net of je in de concertzaal zit.”

Kort na de val van de Berlijnse muur in 1989 vertrokken ook de soldaten die op de Teufelsberg werkten. Sindsdien zijn de plannen om een luxe hotel en een “vredesuniversiteit” te bouwen op niets uitgelopen. De toekomst van het gebied blijft onzeker.

De hoogste afluistertoren.

Daarmee is onze rondleiding beëindigd. De gasten mogen hun eigen weg naar beneden zoeken. “Op het moment gebeurt er hier niets omdat het als bos in het bestemmingsplan staat. Niemand mag hier bouwen,” legt McLarren uit. “We hebben geen idee wat er hier over de komende tien jaar zal gebeuren. We zouden wel graag een klein museum willen beginnen, misschien zelfs een cafétje, maar we hebben geen idee of dat zal lukken. Sommigen zien het als een kunstenaarskolonie, iets in die richting. Maar voorlopig is er nog geen geld en geen enkel plan.”