We vroegen jonge verzamelaars hoe ze in hemelsnaam nu al een kunstcollectie hebben

In het Stedelijk Museum in Amsterdam is nu de Borgmann-collectie te zien. In 2016 werd een groot gedeelte van de verzameling van de Duitse Thomas Borgmann geschonken aan het Stedelijk en deze verzameling is te zien in de tentoonstelling Jump into the Future - Art from the 90's and 2000's. The Borgmann Donation. Naast dat de tentoonstelling een vinger legt op de grote ontwikkelingen in de kunst in de jaren negentig en het begin van de 21e eeuw, is het ook een bijzonder voorbeeld van hoe je als privéverzamelaar een buitengewone bijdrage kan leveren aan de kunst.

Thomas Borgmann was in de jaren zestig galeriehouder in Keulen. Dat gaf hem een goede blik op wat er gaande was in de kunstwereld en kon hij vrij vroeg werken kopen van kunstenaars die later internationaal zijn doorgebroken. Zo bouwde hij gestaag aan een collectie waarin werk zit van nu zeer bekende namen als Isa Genzken, Matt Mullican, Cosima von Bonin, Jack Goldstein, Lucy McKenzie en Wolfgang Tillmans. Zo’n beetje alles wat deze kunstenaars hebben aangeraakt is nu onbetaalbaar als je niet sjeik of oligarch van beroep bent.

In Nederland zijn ook veel jonge mensen bezig met verzamelen en met ieder hun eigen kijk op kunst, proberen ze ook zoiets moois op te bouwen als Thomas Borgmann heeft gedaan. We spraken Freddy Insinger, Julia Mullié en Nick Terra over hoe dat nou gaat, zo’n kunstcollectie opbouwen.

Creators: Ha Freddy! Wat was het eerste kunstwerk waarbij je dacht: dit moet ik nou echt hebben?
Freddy Insinger: Eigenlijk heb ik mijn hele leven al wel naar kunst gekeken. Ik had altijd interesse in kunst, maar niet dat ik echt dacht: dit moet ik hebben. Op een gegeven moment kreeg ik wel het idee dat ik weleens een kunstwerk zou willen kopen. Dat gevoel bleef, toen ging ik wat zoeken en zo wordt het steeds concreter.

En wanneer was dat?
Ik was toen best jong. Dertien.

Ik neem aan dat je toen nog niet met een hele kunstcollectie bezig was, maar meer wat wilde om in je kamer te hangen.
Ja, en het was street art. Het heette toen nog geen street art, het was gewoon graffiti. Het was een heel erg laag instapniveau, want het was nog helemaal voor de hype van Banksy en dat soort gasten. Er is nu zo veel aandacht gekomen voor die hele wereld. Dat was er eerst helemaal niet. Dit was in 2001 of 2002 toen ik dit ding kocht en toen waren mensen nog helemaal niet bezig met graffiti en street art. Tegenwoordig is het de normaalste zaak van de wereld. Ik heb toen een schilderij gekocht van een zeer iconsiche straatkunstenaar uit New York.

Dus je eerste werk was meteen een gelukje?
Ik denk er wel heel goed over na voordat ik iets koop. Dus ik noem het geen geluk, maar een goede beslissing waar ik heel goed over na heb gedacht. Ik ben hier ook al jaren mee bezig en die tijd heb je ook nodig om je oog een beetje te trainen en voldoende kennis op te doen.

Maar pakt het dan nooit anders uit dan je dacht?
Vroeger wel. Als je kunst koopt, gaat het voornamelijk om het esthetische. Maar als je puur afgaat op het esthetische en niet zozeer nadenkt over het concept dat erachter zit, dan kan je een werk heel erg leegkijken. Achter goede kunst zit een heel goed concept of een vernieuwend concept; of de techniek is heel erg vernieuwend. Kort gezegd zit achter goede kunst een boodschap. Als je een tekening koopt alleen omdat je die mooi vindt, dan raak je daar binnen drie jaar op uitgekeken.

Hoe bepaal je nu of je een werk wil kopen?
In eerste instantie kijk je natuurlijk altijd of je het mooi vindt. Dan ga je wat lezen over de kunstenaar en zijn ideeën en ga je kijken naar andere werken die hij gemaakt heeft. Als je dan ziet dat het scala aan werk dat hij heeft gemaakt interessant is, dan ga je je erin verdiepen, een show bekijken en de kunstenaar misschien een keer ontmoeten. Zo kom je langzaam dichter bij een specifiek werk en dan speelt of je het kan betalen natuurlijk een hele grote rol. Na al die stappen kom je dan hopelijk uit bij een werk dat je heel mooi vindt en dat ook past binnen jouw iets grotere visie.

Wanneer kwam dat moment dat je van kunst kopen naar verzamelen ging?
Toen ik in New York woonde, kwam ik in contact met de internationale kunstwereld. Ik zag daar hoe er werd verzameld op internationaal niveau en ik kreeg ook veel meer vrienden in de kunstwereld. Ik keek al wel veel naar verzamelaars om me heen, maar ik had nooit die thrill die ik in dat wereldje wel vond. En dan komt er dat moment dat je alles gaat maximaliseren om kunst te kopen. Dat je bewust dingen laat, zodat je dan geld hebt om een bepaald kunstwerk te kopen.

Dat klinkt bijna als een verslaving.
Die vergelijking gaat maar deels op, want ik heb het kopen van kunst wel in de hand. Maar naast mij baan, gaat al mijn tijd wel in de kunst zitten.
Ik denk dat het internationale aspect voor mij veel invloed heeft gehad. En als je dan die show van de Borgmann-collectie in het Stedelijk ziet, dan kan ik me voorstellen dat als je een beetje interesse in kunst hebt en ziet wat hij heeft opgebouwd, dat het veel jonge mensen inspireert om ook kunst te gaan verzamelen.

Is Thomas Borgmann een voorbeeld voor je?
Ik moet eerlijk zeggen dat ik zijn collectie niet kende voordat het naar het Stedelijk kwam, maar ik denk dat hij wel een realistisch voorbeeld is van wat mogelijk is. Kunst kopen heeft natuurlijk het stigma dat het allemaal heel duur is, maar hij was galeriehouder en had echt niet een megagroot inkomen. Door langzaam te groeien en vroeg betrokken te raken bij kunstenaars heeft hij echt iets heel moois opgebouwd. Zo kan het ook, want alle kunstenaars die we nu kennen, waren ooit heel goedkoop.

Hoe belangrijk is geld eigenlijk in het verzamelen van kunst?
Je hebt kennis nodig, je hebt een goed oog nodig, de moed om een beslissing te nemen en natuurlijk geld. Maar dat laatste is eigenlijk het makkelijkste om aan te komen. Je kan nog zo veel geld hebben, maar dan weet je nog niet wat je dan precies moet kopen. Het opdoen van kennis over kunstenaars kost zo ongelofelijk veel tijd. Dat onderschatten mensen vaak. Mensen die denken dat ‘iets mooi vinden’ en het geld hebben genoeg is, zullen nooit een goede verzameling opbouwen. Het is echt een vak apart en met alleen geld kom je er niet.

Wat mist er nou nog in je eigen collectie?
Elke verzamelaar heeft een lijstje van wat hij nog moet hebben. Ik weet ook heel goed van welke kunstenaar ik een bepaald type werk moet hebben. Maar je komt het niet tegen, die specifieke werken worden gewoon niet aangeboden.

Zou je overwegen om ooit wat van je werken te schenken aan een museum?
Ergens in mijn leven ga ik zeker werken schenken. Ik heb misschien werken uit een bepaalde periode of van een kunstenaar die missen in de collectie van het Stedelijk. Dan is het heel bijzonder en ook belangrijk dat zo’n werk kan worden toegevoegd aan de collectie, zodat iedereen ervan kan genieten.
Ik heb ook volledig overboord gegooid dat ik kunst koop om aan de muur te hangen. Het past gewoon niet, en het interesseert me ook helemaal niet waar het hangt. Het klinkt heel raar, maar het draait gewoon echt om het verzamelen.

Hoi Julia en Nick! Wat was het moment dat jullie voor het eerst dachten: dit kunstwerk wil ik echt kopen?
Julia Mullié: Het eerste werk dat ik kocht is een zeefdruk van Joep van Lieshout. Ik was gefascineerd door zijn werken met lichaamsdelen die opeens een functie kregen in de (openbare) ruimte. Ik zag tafels van rompen in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam waarna ik Joep van Lieshout ging opzoeken op Marktplaats. Daar vond ik de zeefdruk die ik direct wilde hebben. Het is een afbeelding van een hart waar bloedvaten uit lopen waarvan de functies worden beschreven. Het sloot erg goed aan op wat ik tot dan toe van Joep van Lieshout kende. Ik was toen 13 jaar.
Nick Terra: Ik kan mij nog precies herinneren hoe ik mijn eerste kunstwerk heb opgehaald. Het waren twee reliëfschilderijen van Juliaan Andeweg. Ik mocht kiezen tussen een aantal werken dat hij recent had gemaakt voor de tentoonstelling Now or Never #2 in het Haags Gemeentemuseum. Dit waren zijn eerste werken van epoxyhars. Ik koos er twee: een gele en een roze. En na afloop van de tentoonstelling haalde ik de werken op.

Hoe bepaal je of je een werk wil kopen of niet?
Nick: De eerste stap is heel intuïtief en lastig uit te leggen, maar het begint vaak bij een werk dat je aan het denken zet. Daarna ga je kijken naar wat die kunstenaar nog meer maakt. Hoe verhoudt het werk dat je hebt gezien zich tot iemands praktijk? Is het representatief voor wat zij/hij verder maakt en bezighoudt? Vervolgens vraag je naar de prijs van een werk waarna je voor jezelf bedenkt of jij het die prijs waard vindt. Als dan alles klopt, koop je het.
Julia: Je moet vooral veel kunst zien om dat intuïtieve gedeelte als uitgangspunt te gebruiken. Pas wanneer je veel ziet, weet je wat jij zelf interessant vindt. Je moet vertrouwen op je eigen kennis en je niet teveel laten afleiden door wat andere mensen ervan denken. Andersom kan dat wel natuurlijk, dat iemand wiens ideeën je interessant vindt, je wijst op een bepaalde kunstenaar die je nog niet kent. Hetzelfde geldt overigens voor het bepalen van een prijs. Door vaak naar prijslijsten te vragen bij galeries, krijg je een beeld van wat er voor bepaalde kunst wordt gevraagd. Zo kun je zelf een realistische inschatting leren maken.

Heb je in het kopen van kunst ooit echt een gelukje gehad, en kun je daar wat over vertellen?
Julia: Mijn eerste aankoop die ik via Marktplaats kocht zou ik wel een gelukje willen noemen. Even later vond ik daar ook een editie van Hanne Darboven, een kunstenaar die ik mateloos interessant vind vanwege haar notatiesystemen die de tijd vastleggen en ordenen. Het werk dat ik vond ging daar precies over.
Nick: Het feit dat we vaak in termijnen kunnen betalen is ook zeker een ‘gelukje’. Veel galeriehouders staan hier gelukkig voor open. Daarnaast hebben we al meer dan eens een mooi kunstwerk cadeau gekregen.

Beschouwen jullie de werken die jullie hebben als een verzameling?
Julia: Er is nu veel aandacht voor verzamelaars en het is goed dat er in Nederland eindelijk waarde wordt gehecht aan het kopen van kunst en het op die manier stimuleren van kunstenaars. Toch denk ik dat het wat artificieel is om direct het plan te hebben verzamelaar te worden als je nog nooit een kunstwerk hebt gekocht. Het is een heel geleidelijk proces. Nick en ik kochten beiden al kunst voordat we elkaar leerden kennen. Toen we eenmaal samen waren kwam het kopen van kunst in een stroomversnelling terecht.
Nick: We zijn beide kunsthistoricus en kijken daardoor, denk ik, anders naar kunst dan de meeste mensen. We proberen vaak de kunstenaar van wie we werk hebben te volgen en kopen na verloop van tijd – soms ook direct – een tweede of derde werk. Hiermee geef je diepte aan de andere werken die je al hebt. Ik denk dat het door deze manier van denken ook wel meer een verzameling is geworden.

Wat mist er nou nog echt in de collectie?
Julia: Ons verlanglijstje groeit eigenlijk constant. We zien heel veel en leren daardoor veel kunstenaars kennen die we eerder nog niet kenden.

Op wat voor manier is Thomas Borgmann als verzamelaar een voorbeeld?
Nick: De Borgmann-schenking heeft mij de laatste tijd veel aan het denken gezet. Het is ontzettend mooi om te zien dat iemand met zoveel kennis zo veel van specifieke kunstenaars verzameld heeft dat er hele zalen mee gevuld kunnen worden. Dit is iets dat ik zeker zou ambiëren maar financieel niet kan bolwerken. Ik zou dan uit bepaalde series van werken die we al hebben nog twee of drie of zelfs vier andere werken willen hebben zodat je ook een mooi overzicht biedt van de praktijk van een kunstenaar, en de relaties onderling nog sterker zichtbaar worden.
Julia: Het enige waar we voor op moeten passen nu we nóg meer nadenken over het verzamelen in clusters van kunstenaars en kunstenaarsgroepen, is dat we de intuïtieve benadering die zo belangrijk is niet verliezen.
Nick: Je moet je nog wel kunnen laten verrassen natuurlijk.

Zou je ooit overwegen om je collectie aan een museum te schenken?
Julia: Jazeker. Ik denk dat het essentieel is voor zowel museum als kunstenaar. Ik vind het jammer dat er in Nederland niet meer actief beleid is wat dat betreft. Zo heeft het Ludwig Museum in Keulen bijvoorbeeld een groep jonge vrienden die eens per jaar nieuw werk aankoopt voor de collectie van het museum. Uiteraard worden ze hierbij gestuurd door het museum. Dit zorgt voor een veel meer actieve en duurzame betrokkenheid van deze groep jonge mensen bij het museum. Ik hoop erg dat Nederlandse musea zich hier ook meer voor open gaan stellen.
Nick: Ik zou het bijvoorbeeld leuk vinden om met Young Stedelijk voor het Stedelijk Museum Amsterdam werk aan te kopen. Dan zouden de conservatoren een verlanglijst kunnen geven en zouden we samen met hen kunnen kijken en discussiëren wat de eventuele aankoop van een bepaald werk zou betekenen.

Jump into the Future - Art from the 90's and 2000's. The Borgmann Donation is in zijn geheel nog tot en met 11 maart te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Een groot gedeelte van de tentoonstelling blijft tot en met 15 april te zien.