Deze nepdocumentaire uit de jaren zeventig voorspelde het politieke klimaat in de VS

Of naar de gevangenis, of drie dagen door de woestijn sjouwen, 85 kilometer lang: het is de keuze die een stel activisten krijgen in de film Punishment Park uit 1971. De mockumentary, geregisseerd door de Engelsman Peter Watkins, is een dystopische sci-fi-film, waarin een fascistisch Amerika hard optreedt tegen activistische bewegingen. Het uitgangspunt voor de film was de McCarran Internal Security Act, een wet die ondanks een presidentieel veto werd goedgekeurd door het Amerikaanse Congres in 1950, omdat ze zo bang waren het communisme.

Het verhaal wordt verteld door twee fictieve Britse filmmakers die een documentaire maken over Amerika's Punishment Park, zoals de woestijn wordt genoemd waarin de strafexpeditie plaatsvindt. Scènes van dissidenten op een slopende trektocht worden afgewisseld met interviews. Ook zijn er scènes van een noodtribinaal, waarin pacifistische, feministische en zwarte activisten worden berecht en veroordeelt. Op deze manier toont Watkins de toen gangbare linkse en rechtse perspectieven.

Destijds ging de distributie van de film moeizaam, en waren critici van links en van rechts boos omdat ze gepersifleerd voelden. Maar vandaag de dag is de film ineens hyperactueel. De retoriek die in de film gebruikt wordt aan linker- en rechterzijde van het politieke spectrum doet denken aan de manier waarop er in Amerika gesproken wordt over kwesties als Guantanamo Bay, Occupy, Black Lives Matter en de Women's March, en aan de Tea Party en de campagne van Donald Trump.

"De personages in de film – de beklaagden – zien er echt uit als de activisten uit de jaren zestig en zeventig," vertelt Oliver Groom, distributeur van Watkins' films. "Maar die rebelse houding en uitstraling zijn haast universeel, dus het verbaast me niets dat de film relevant is gebleven." Uit de dialogen tussen de activisten en de politie in Punishment Park blijkt dat de overheid bang is dat de samenleving verloedert door vrije seksualiteit en drugsgebruik, dat de activisten zich zorgen maken over economische ongelijkheid, politiegeweld en het klimaat.

"Toen ik twaalf of dertien jaar terug bij de verspreiding van de film betrokken raakte, begonnen mensen 'm weer te kijken," zegt distributeur Groom. "Guantanamo Bay was toen een heet hangijzer, en mensen vonden de film toen ook erg actueel. Later ging de Occupy-beweging ermee aan de haal, en werd Peter en mij gevraagd of we de film in die context wilden vertonen."

Watkins' film leunt erg naar links, waardoor de overheid in de film nogal reactionair, kleingeestig en onmenselijk overkomt. Dat beeld bestaat nog steeds, en wordt uitvergroot door politici als Bernie Sanders en Donald Trump. Maar Watkins' film laat ook zien dat het debat tussen links en rechts steeds slechter werkt: iedereen zegt dingen, maar niemand luistert naar elkaar.

"Wil je luisteren of wil je praten?" vraagt een Black Panther-lid, gespeeld door Kent Foreman, aan het tribunaal in de film. "Jullie willen mijn boodschap niet horen. Jullie hebben vijftig jaar lang een propagandasysteem ontwikkeld dat de waarheid verandert in wat jullie willen horen. Jullie willen niets horen dat tegen jullie standpunt ingaat."

In 2017 klopt die uitspraak nog steeds, zij het in een andere zin. Met de terugkomst van nepnieuws en propaganda verdraaien of ontkennen individuen en organisaties de waarheid steeds meer, zodat die beter in hun eigen partijdige straatje past. "Het hoeft niet zo te gaan," mijmert een van de dissidenten in de woestijn. "Als we op een of andere manier een verandering van geest kunnen bewerkstelligen, hoeft dit niet te gebeuren."

In een gefilmd zelfinterview uit 2004 suggereert Watkins dat mensen die kritiek hadden op de film een aantal dingen over het hoofd zagen. Voor hem is Punishment Park niet alleen een metafoor voor sociale en politieke omstandigheden in de VS in de jaren zestig en zeventig. Het is ook een poging om wanstaltigheden elders te illustreren, zoals racistisch politiegeweld en militair optreden in Zuidoost-Azië, waarvan hij het idee had dat de Amerikaanse media en het onderwijssysteem ze weigerden te erkennen.

"Hoe verhoudt Punishment Park zich tot het heden?" vraagt Watkins zijn kijkers. "Er zijn nu twee miljoen mensen opgesloten in Amerikaanse gevangenissen. Er vinden wreedheden plaats in het Amerikaanse concentratiekamp in Guantanamo Bay op Cuba, in verschrikkelijke Amerikaanse gevangenissen in Irak, en in een recent ontdekte Amerikaanse militaire gevangenis in Afghanistan, waar de Afghaanse oorlogsgevangenen seksueel worden misbruikt, wakker worden gehouden en onderworpen zijn aan andere vernederingen."

"De Amerikaanse Patriot Act, die door het Congres kwam zonder dat één volksvertegenwoordiger hem had gelezen, staat toe dat burgers behandeld worden als terroristen," voegt Watkins toe. " Punishment Park kan niet worden afgedaan als een paranoïde fantasie."

Klik hier om meer te lezen over Punishment Park.