Waarom sommige vrienden altijd op het laatste moment jullie afspraak afzeggen

Het lucht vaak enorm op om plannen af te zeggen waar je eigenlijk geen zin meer in hebt. Je hoeft niet meer te bedenken welke kleren je aantrekt, uit te vogelen hoe je moet fietsen, bepalen wie er gaat betalen en bovenal hoef je niet meer op te kijken tegen dat ongemakkelijke gesprek met een vage kennis die je helemaal niet interesseert. Voor Zoom-gesprekken of telefoontjes geldt in principe hetzelfde: zelfs een pandemie kan de verleiding om je afspraken met vrienden op het laatste moment af te zeggen niet zomaar doen verdwijnen.

Toch hebben ook mensen die graag op zichzelf zijn af en toe wat sociale interactie nodig. Afspreken met vrienden kan namelijk juist voor een gevoel van voldoening en verbondenheid zorgen. Sociaal contact is nu eenmaal gezond voor je. Maar dat neemt niet weg dat je op kunt zien tegen de zoveelste sociale verplichting die in je agenda staat – want zo voelt het vaak: een verplichting. Als jij vaak Sjaak Afhaak bent, terwijl je diep vanbinnen weet dat het uiteindelijk hartstikke gezellig zou zijn geweest, dan zijn hier een paar dingen die aan de hand zouden kunnen zijn.

Tussen de 5 en 15 procent van de mensen heeft gedurende het leven last van een sociale fobie. Dat kan zich onder andere uiten in dat je vaak ‘ja’ zegt op uitnodigingen zonder dat je er daadwerkelijk over hebt nagedacht, of eventueel een alternatief hebt kunnen voorstellen. Dat zegt Johanna Jarcho, universitair docent psychologie aan de Temple-universiteit in Philadelphia. Dan ben je conflictvermijdend gedrag aan het vertonen: het is makkelijker om gewoon meteen ja te zeggen dan eerst goed uit te zoeken of iedereen het er wel mee eens is. Totdat het moment daar is en je het ook echt daadwerkelijk moet gaat doen.

“Sommige mensen hebben altijd ‘ja’ als standaardantwoord, en staan verder niet stil bij het hoe en wat,” zegt Ric Mathews, een psychotherapeut die in New York woont. “Dat zou kunnen betekenen dat ze misschien moeite hebben om grenzen aan te geven. Het kan ook best moeilijk zijn om nee te zeggen. Dat vereist wat reflectie en zelfonderzoek. Maar zodra je het doorhebt, is het makkelijker om dit soort keuzes te maken. En dan kan dat erg bevrijdend voelen.”

Over je behoeftes praten – en een luisterend oor bieden wanneer jouw vrienden dat willen doen – is goed voor iedere betrokkene. “Als je een alternatief plan voorstelt waar je je prettiger bij voelt, scheelt dat qua sociale druk en kun je de relatie tegelijkertijd hecht houden,” zegt Mathews.

Het is makkelijk om al je dagen, avonden en weekenden lekker vol te planten en zo in de valkuil te trappen waarbij je je elke seconde van je leven probeert te optimaliseren. “Dat kan met FOMO te maken hebben,” zegt Mathews. “Sommige mensen zijn geneigd om overal ja tegen te zeggen, en plannen veel te veel omdat ze denken dat ze daarmee hun tijd ‘zo goed mogelijk’ benutten. Maar je kunt natuurlijk op maar één plek tegelijk zijn, dus het zit er dik in dat je bij een aantal dingen toch een stapje terug moet doen.”

Als je het gevoel hebt dat je altijd druk bezig bent, kan de behoefte erg groot zijn om ook even rustig een boekje te lezen (ahum, op Instagram te scrollen) of gewoon even niks te doen. En die behoefte is dan meestal ook hartstikke terecht. “Het is erg belangrijk om genoeg tijd voor jezelf te hebben,” zegt ook Jarcho. “Zeker als je agenda vol zit is het goed om even op adem te komen. Of je nu introvert of extravert bent.”

Mensen die introvert zijn, maar zich voor hun werk wat extraverter moeten opstellen, kunnen het vaak wat lastiger vinden om daar een balans in te vinden. “Vaak hebben ze geen energie meer om met mensen af te spreken,” legt Mathews uit. “Na werk hebben ze vaak het gevoel dat ze zichzelf hiervoor moeten beschermen.”

In de psychologie bestaat de term affectieve voorspelling, wat erop neerkomt dat mensen niet goed in staat zijn om in te schatten hoe ze zich in de toekomst gaan voelen – en vaak verkeerd voorspellen wat ze gelukkig maakt. Daarom is het ook, wanneer je op de bank in je pyjama zit te niksen, zo makkelijk om te vergeten dat je je waarschijnlijk stukken beter zou voelen als je kleren aan zou trekken en met je vrienden in het park af zou spreken.

“Mensen zijn altijd erg slecht in voorspellen hoe ze iets echt gaan ervaren, zodra ze ergens aankomen,” zegt Marlone Henderson, universitair hoofddocent psychologie aan de Universiteit van Texas. “Vooral wanneer het met je emoties te maken heeft. Wat wijzelf allemaal bedenken komt vaak nauwelijks overeen met hoe we het in werkelijkheid ervaren.”

Er bestaan behoorlijk wat memes of “Sorry dat ik er niet bij kan zijn vanavond, ik heb het te druk met Netflix kijken met mijn kat”-grappen op social media over hoe fijn het is om afspraken af te zeggen. “Wat culturele trends betreft, doen introverte mensen het zeker goed,” zegt Jarcho.

In de sociale psychologie wordt dit ook wel conformisme genoemd: dat je je gedrag laat beïnvloeden door sociale druk van buitenaf – ongeacht of die ook echt bestaat. Conformisme hoeft niet per se iets slechts te zijn: door dit soort memes wordt de nadruk meer op de zorg voor je mentale gezondheid gelegd en hoef je je dus ook niet schuldig te voelen wanneer je thuis wil blijven tijdens de pandemie. Maar het kan ook negatieve gevolgen hebben, zoals dat je subtiel wordt aangemoedigd om jezelf meer af te zonderen dan je normaal gesproken zou doen, of minder aandacht schenkt aan waardevolle vriendschappen.

“Dit soort afbeeldingen blijven in je onderbewuste zitten, ondanks dat ze lang niet altijd recht doen aan de werkelijkheid,” zegt Henderson. “Als je ziet dat veel mensen memes over plannen afzeggen posten, wordt dat na een tijdje ook normaler om in werkelijkheid te doen. En dat kan ook weer het gevolg hebben dat je eerder geneigd bent om lekker binnen te blijven, in plaats van af te spreken.”

Als we een bepaalde gewoonte voor een langere tijd loslaten, is het vaak lastig om het weer opnieuw op te pakken – of het nu gaat om hardlopen in de ochtend, je ouders bellen of elke dag groente te eten. Met socializen is dat niet veel anders. “Naarmate we ouder worden, hebben we ook minder regelmatig sociaal contact dan voorheen,” legt Jarcho uit. “Op jongere leeftijd is dat veel consistenter, zoals dat je elke vrijdag uitgaat.”

Dit betekent ook dat je wat meer moeite moet steken in bepalen wanneer je wel en geen sociaal contact hebt. En de keuze of je een afspraak wel of niet afzegt, hangt ook af van de vraag of je het nog recent gezellig hebt gehad.

“Wanneer je een afspraak maakt voor in de nabije toekomst, baseer je hoe je dat het liefst doet op basis van het recente verleden,” zegt Jarcho. Hoe vaak je op bepaalde herinneringen kunt terugvallen speelt hier echter ook een rol in. Als je vaker thuis een boek leest of tv kijkt dan dat je met je vrienden afspreekt, kan dat ook het gevolg hebben dat je dat eerste associeert met een positiever gevoel.

Ieder mens heeft behoefte aan sociaal contact, maar de mate waarin verschilt nogal per persoon – en per levensfase. “Sommige mensen hebben maar een kleine kring nodig om zich verbonden te voelen met anderen, maar anderen hebben daar niet genoeg aan,” zegt Henderson. “En het ene moment ben je tevreden met de hoeveelheid mensen om je heen, terwijl je later misschien wat kwetsbaarder bent en meer behoefte hebt om met vrienden af te spreken.” Dat laatste is bijvoorbeeld het geval als je relatie net uit is gegaan.

“Je kunt ook door omstandigheden wat introverter of extraverter in je vel komen te zitten,” zegt Mathews. “Je prioriteiten veranderen op basis van wat je belangrijk vindt, en wat je belangrijk vindt kan na een tijd ook weer veranderen.”

Als je overweegt om je afspraak af te zeggen, zou je jezelf af kunnen vragen wat je dan wél met deze vrije tijd gaat doen. “Als je een uitnodiging afslaat, zou dat ook kunnen betekenen dat je je energie wilt steken in je familie, dingen die je wilt leren, zorg voor jezelf of spiritualiteit,” zegt Mathews. “Het is een misvatting om te denken dat afzeggen betekent dat je geen interesse in je vrienden hebt, of niet zoveel geeft om jullie vriendschap. De meeste mensen hebben genoeg momenten in hun leven waarin iets anders even voorrang heeft op afspreken met vrienden. En als je dat begrijpt, laat je zien hoe goed je je in kan leven.”

Als je niet met vrienden af wilt spreken, betekent dat niet automatisch dat je niet om ze geeft, maar het kan wel betekenen dat je op dit moment eigenlijk niet zoveel voldoening uit de vriendschap haalt. “Er zijn vrienden die je vrienden noemt uit gewoonte, maar met wie het eigenlijk nooit zo fantastisch is als je eenmaal met ze afspreekt,” zegt Jarcho. “En het is nooit leuk om te vertellen dat je de vriendschap wilt verbreken – gewoon ‘ja’ zeggen tegen iets waar je eigenlijk niet zoveel zin hebt is makkelijker.”

Waarschijnlijk zijn jullie uit elkaar gegroeid. En als de houdbaarheidsdatum van jullie vriendschap is verstreken, zit er weinig anders op dan er een punt achter te zetten.

Als je al wat langer contact met je beste vrienden uit de weg gaat, omdat je daar al die tijd totaal geen zin in hebt gehad, zou het kunnen helpen om daar met iemand over te praten. “Iedereen heeft zo nu en dan last van sombere gevoelens of even geen zin om met mensen af te spreken” zegt Jarcho. Maar er zijn wel signalen die erop kunnen wijzen dat je gedrag toch zorgwekkend is. “Waar je vooral op moet letten is hoe chronisch en consistent het gevoel is, en in hoeverre het je leven beperkt op een onwenselijke manier.”

Je hebt bijvoorbeeld een sociale fobie wanneer je zes maanden lang intense en aanhoudende angsten hebt voor sociale situaties. Een depressie kun je echter al hebben wanneer je twee weken bijna elke dag, de hele dag lang uit bijna geen enkele activiteit plezier haalt, en ook je eetlust, slaapgedrag, energie en vermogen om keuzes te maken erop achteruit is gegaan.

Als je een paar weken wat minder zin hebt om met je vrienden te hangen, betekent dat natuurlijk niet meteen dat je een depressie of sociale angststoornis hebt. De signalen hierboven kunnen volgens Jarcho bovendien ook in verband staan met alcohol-, drugs- of medicijngebruik, of met een onbekend medisch probleem. De pandemie maakt het er bovendien natuurlijk ook niet veel leuker op. Maar dat is alleen maar meer reden om hulp te zoeken, als je het idee hebt dat je dat nodig hebt.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE UK.