Hoe een seksbaron Nederland in de jaren 90 voor de gek hield met nepnieuws

Monster van Loch Ness gevangen! Man bevalt van een gezonde baby! Jongen met staart slaat artsen met stomheid! Monster van Loch Ness zwanger!

Dit zijn geen koppen uit fake news-artikelen op clickbaitsites, maar uit een krant die begin jaren negentig in talloze Nederlandse kiosken verkocht werd: De Nieuwe. Voor ongeveer twee gulden kreeg je twintig pagina’s vol met de meest bijzondere, onthullende verhalen. Afgedrukt in koeienletters waar een Telegraaf-vormgever van zou gaan blozen. Maar ook compleet verzonnen.

Ik hoorde toevallig over De Nieuwe toen een collega-journalist, Gerard Janssen, me vertelde dat hij er in zijn jonge jaren een paar stukken voor had geschreven. Hij herinnerde zich onder andere een artikel over een onderzoeker die ontdekt had dat apen van mensen afstammen. “En iets over dat toekans problemen hadden met de zwaartekracht, ofzoiets.”

Gerard vertelde me dat de hoofdredacteur Peter J. Muller was. Muller werd vooral bekend door revolutionaire seksbladen als Candy en Foxy op te richten. Minder bekend is dat deze ongrijpbare ‘seksbaron’ nepnieuws op de markt bracht voordat iemand ooit van dat woord gehoord had.

Ik heb de laatste jaren veel geschreven over de opkomst van online nepnieuws en wat ik hoor over De Nieuwe maakt me nieuwsgierig. Nepnieuws in het pre-internettijdperk, hoe werd daarop gereageerd? Ik stuur Muller een interviewverzoek en niet lang daarna stap ik zijn woning in Amsterdam binnen.

De hal hangt vol met ingelijste voorpagina’s van de bladen die Muller ooit oprichtte. Sommige waren zeer succesvol, zoals Candy, roddelblad Weekend en het iconische muziekblad Hitweek uit de jaren zeventig. Andere flopten: Hotnews, Showtime, Rits, AktiePlus.

De meeste covers zijn duidelijk op sensatie gericht. Anders gezegd: de hal hangt vol met tieten.

“Onlangs was hier een islamitische jongen om de elektra te repareren. Die wist niet wat hem overkwam,” zegt Muller, een grote man die ondanks zijn 73 jaar jongensachtig overkomt. Hij doet na hoe de reparateur met zijn handen zijn ogen afschermde. “Tja, dacht ik toen. Het zijn maar borsten.”

We lopen naar de woonkamer, die Muller klassiek heeft ingericht: vloerkleden, een open haard, een platenspeler en schilderijtjes van serene Hollandse landschappen. Het contrast met de felgekleurde blootblaadjes op de hal kon niet groter zijn. Zo weerspiegelt zijn interieur hoe ongrijpbaar Muller ook als persoon soms is.

Uit een archiefkast achter zijn bureau haalt hij enkele ingebonden jaargangen van De Nieuwe tevoorschijn. Samen bladeren we erdoorheen. Een van de grappigste verhalen gaat over een priester die na jaren onderzoek heeft geconcludeerd dat de hemel vol zit. Hij staat met een somber gezicht op de foto naast het artikel.

Muller, met een stalen gezicht: “Er paste echt niemand meer bij. Erger nog, mensen gingen linea recta door naar de hel. Het was een verschrikkelijke onthulling, maar hij moest toch gedaan worden.”

Na publicatie belde een vrouw uit België hem geschrokken op. “Haar moeder was een paar weken daarvoor overleden en nu had ze in ‘de krant’ gelezen dat de hemel vol zat. Op zo’n moment moet je natuurlijk je act laten vallen, dus ik zei: mevrouw, dat is van A tot Z gelogen.” In een later stuk meldde De Nieuwe dat er toch nog 86 plaatsen vrij bleken te zijn.

Muller is achter zijn bureau gaan zitten. Achter hem hangen foto’s van zijn kleinkinderen naast schilderijen van de Wallen.

“Op een gegeven moment hadden we geschreven dat er een tweekoppige karper was gevangen, met een foto erbij om het te bewijzen. Het IJmuidens Dagblad ging daar serieus op in. Die namen contact op met het ministerie van Verkeer en Waterstaat en kwamen tot de conclusie dat het niet waar was: tweekoppige karpers bestaan helemaal niet!”

Muller wilde niet zozeer misleiden, maar vooral vermaken. Het grote publiek zou hij met De Nieuwe nooit bereiken, maar in intellectuele kringen – journalisten, kunstenaars en studenten – werd het absurdisme wel gewaardeerd. Behalve Muller zelf, schreven er diverse ‘serieuze’ journalisten voor de krant, meestal onder pseudoniem.

Waar nepnieuws destijds een soort kunstvorm was, heeft het 25 jaar later een heel andere lading. Anno 2019 wordt fake news als grote bedreiging voor de journalistiek en de wetenschap gezien. Louche types maken nepnieuws om geld te verdienen (hoe meer clicks, hoe meer advertentie-inkomsten) of om politieke invloed te genereren. Kijk naar Rusland, waar het Internet Research Agency desinformatie fabriceert en troll-accounts kweekt. Al deze vormen van misleiding kunnen dankzij het internet snel rondgaan.

Natuurlijk bestond er in de jaren negentig ook al propaganda, maar een grootschalige discussie over nepnieuws was er nog niet.

Ik ben benieuwd of Muller zich ooit heeft afgevraagd of De Nieuwe wel ethisch verantwoord was, maar hij antwoordt resoluut: “Nee. Als je dat denkt moet je zo’n krant niet maken. Je gaat er niet van uit dat mensen echt geloven wat erin staat. Die mensen waren er wel, maar het was een kleine minderheid. Dat waren gewoon domme mensen.”

Iets later vertelt hij me over het ontstaan van het blad: “Ik was lezer van het Amerikaanse Weekly World News, dat op één plek in Amsterdam verkocht werd. Dat blad had een schitterende formule: de meest fantastische verzonnen verhalen, maar dan op een puur journalistieke manier gebracht.”

Weekly World News, opgericht in 1979, werd vooral berucht om haar berichtgeving over Bat Boy, een jongetje met vleermuisoren en -tanden dat in een grot zou zijn gevonden.

“In Amerika bleken er twee doelgroepen te zijn. Je had de mensen die alles geloofden wat erin stond, vooral op het platteland, waar mensen met de Bijbel leefden en een rotsvast geloof hadden in het bovennatuurlijke. En je had studenten, intellectuelen en journalisten die het doorzagen en het vermakelijk vonden.”

“Samen met een collega ben ik toen in 1992 een Nederlandse versie begonnen: De Nieuwe. Het grappige was dat we kantoor hielden in het oude gebouw van het communistische dagblad De Waarheid. De grootste leugenkrant van Nederland zat in het gebouw van De Waarheid. Hoewel De Waarheid toen al niet meer bestond, veroorzaakte onze aanwezigheid wel commotie onder de socialistische organisaties die nog in het gebouw zaten.”

“In het kantoor van hoofdredacteuren horen, vind ik, altijd klokken aan de muur te hangen die de tijden over de hele wereld aangeven. Dus bij mij hing een klok met de tijd in Nederland, een klok voor België, een klok van Duitsland, en een klok van Frankrijk. Die natuurlijk allemaal dezelfde tijd aangaven.”

Waren alle verhalen compleet verzonnen? “De meeste bevatten een kern van waarheid. Dat maakte het ook zo verwarrend. We hadden een onthullend verhaal dat bejaarden werden geweigerd door het Rijksmuseum. De directie wilde niet dat zij langs de meesterwerken liepen in verband met de harde scheten die oude mensen laten. En ja, methaangassen zijn in staat om de glazuurlaag van kunstwerken aan te tasten. Dus het hád waar kunnen zijn. Het bericht werd ook besproken in de talkshow van Sonja Barend, die speelde het spel mee.”

Mijn collega Gerard vertelt dat Muller veel afkeurde: “Hij was heel kritisch. Het moest op een onnavolgbare manier ‘kloppen’. Het mocht ook niet te verifiëren zijn. Je had natuurlijk nog geen zoekmachines op internet.”

Hoe kwamen ze eigenlijk aan foto’s en verhalen, zonder internet? “We hielden brainstorms. Dan ging de fantasie vanzelf stromen, en gingen we de verhalen uitwerken. Ongeveer de helft van de verhalen was zelf bedacht. De andere helft was overgenomen uit Weekly World News. We gaven aan hen door in welke verhalen we geïnteresseerd waren, en dan ontving ik een paar weken later een envelop met de foto’s bij die verhalen. Vervolgens gingen we die verhalen vertalen en vernederlandsen.”

“Andere foto’s kocht ik van een persbureau in Amsterdam. Dan had je bijvoorbeeld een dertig jaar oude foto van een Amerikaanse vereniging ofzo, daar knipte ik een hoofd uit en dat werd dan een geleerde of een priester. Of een fotograaf maakte een foto van een karper, en ging daarmee knippen en plakken zodat hij twee hoofden kreeg.”

“Kijk”, zegt Muller terwijl hij giechelend door de gebundelde jaargangen bladert, “Uitnodiging voor het Laatste Avondmaal gevonden in Israël, experts spreken over ontdekking van de eeuw.”

Veel geld verdiende Muller niet met De Nieuwe. Om te snappen waarom hij het blad toch zo koesterde, en nog steeds koestert, moeten we iets dieper in zijn opmerkelijke carrière duiken.

Peter Muller werd geboren in Amsterdam, groeide op als verlegen jongetje, en richtte al op 22-jarige leeftijd het seksblad Candy op. Samen met het gelijktijdig opgerichte Chick liet hij een morele schok door Nederland gaan, waar porno toen nog verboden was. Door de ophef steeg de oplage naar 120.000.

“Ik werd veel te jong veel te rijk; dat is helemaal niet goed voor je. Ik gaf me over aan uitspattingen. Niet omdat ik daar zelf behoefte aan had, maar omdat mensen dat als ‘seksbaron’ van mij verwachtten.”

Muller had Candy – dat nog steeds bestaat – niet opgericht omdat hij een provocateur of een activist was. Hij was eerder preuts en verlegen. De intense wereld waar hij in verzeild was geraakt, dreigde hem te verteren. Door vreemd te gaan brak hij zijn gezin.

Hij zocht een tegenwicht in religie. “In mijn dagboeken uit die tijd is de rode draad dat ik alsmaar God aanroep. Ik schreef dingen als: ‘Mijn God, wat ben ik aan het doen’ en ‘Jezus Christus, vanuit de diepte roep ik u.’ Dat was dan wel na een paar whisky’s, hoor.”

Zijn behoefte aan spirituele verlichting maakte dat Muller zich aansloot bij de oosters-orthodoxe kerk in Amsterdam, een mystieke en minder strenge variant van het christendom. Met de miljoenen die hij met zijn porno-imperium verdiende, liet Muller onder andere het dak van de kerk vernieuwen. De kerk wist waar het geld vandaan kwam, maar had daartegen geen bezwaar. “‘Jezus ging ook om met hoeren en tollenaars’, zeiden ze.” Zelfs de nieuwe mijter van de bisschop werd ervan betaald.

Met een van de priesters van de kerk raakte Muller goed bevriend. “Door hem kwam ik in contact met het wonder. En hij vond het op zijn beurt interessant om in het voorgeborgte van de hel, zoals hij dat noemde, te verkeren.”

Mullers hang naar ‘het wonder’ verklaart ook waarom hij De Nieuwe oprichtte. “Het is toch veel leuker om te lezen dat het monster van Loch Ness bestaat, dan dat ze niet bestaat? Weer een mythe doorgeprikt, weer een mooi verhaal afgepakt. In De Nieuwe bleken al die mythes juist de waarheid. Het monster van Loch Ness bestaat niet alleen, maar heeft ook kindjes!”

Nepnieuws en religiositeit lijken met elkaar te maken hebben. De oprichters van Weekly World News zijn Mormoons. En zowel in Weekly World News als De Nieuwe hebben opvallend veel artikelen een christelijke thematiek: van de overvolle hemel tot de paus die de maffia zou hebben ingeschakeld om de duivel uit te schakelen.

“Mensen kunnen vaak niet leven met de waarheid, omdat die te erg is. Bij het wonder vinden ze troost. En dan biedt een krant als De Nieuwe uitkomst.”

Dat De Nieuwe in Nederland uiteindelijk niet overleefde, heeft er volgens Muller mee te maken dat de beleving van religie hier nuchter en calvinistisch is. In het katholieke België verkocht het blad beter. “Belgen staan dichterbij het wonder dan Nederlanders,” zegt Muller. “In de kerken daar wordt het mirakel serieuzer genomen dan in het nuchtere, efficiënte Nederland.”

De oplage van De Nieuwe kwam na een paar jaar proberen niet boven de zes- à zevenduizend exemplaren uit. Het bleek uiteindelijk niet genoeg om de auteurs te blijven betalen en andere kosten te dekken. In 1996 verscheen de laatste editie. En daarmee waren de wonderen definitief de wereld uit.