Valt er een beetje geld te verdienen aan digitale kunst?

The Creators Project staat deze hele week in het teken van digitale kunst. Samen met vooraanstaande kunstenaars, curatoren, galeriehouders en verzamelaars verkennen we de kunstwereld van morgen.

Als je niet weet dat de er iets zit loop je er zo aan voorbij – een duidelijk uithangbord heeft het niet. Maar midden op de Kloveniersburgwal, in het hartje van Amsterdam, zit een van de meest vooruitstrevende kunstgaleries van het land. Upstream Gallery is de naam, en er wordt gehandeld in digitale kunst.

De galerie zelf bestaat al sinds 2003, en digitale kunst is vooral de laatste jaren tot belangrijke pijler uitgegroeid. Upstream Gallery biedt een podium aan kunstenaars die digitale elementen als vanzelfsprekend in hun werk gebruiken, van fysiek tastbaar gemaakte aspecten van het internet, zoals de scrollbar van Jan Robert Leegte, tot de artistiek vormgegeven websites van Rafaël Rozendaal en Constant Dullaart. Want ja, daar is een markt voor – een jonge markt, die bij veel mensen de nodige vragen oproept. Hoe ziet het er bijvoorbeeld concreet uit wanneer je de eigenaar bent van zo’n website? Krijg je als koper van een digitaal kunstwerk een USB-stickje mee? En hoe hang je dat dan thuis aan de muur?

“Ik zie de opkomst van digitale kunst als de grootste kunstrevolutie sinds die van de conceptuele kunst, in de jaren zestig. Toen kwam het idee boven de materie te staan – dit gaat weer een hele stap verder,” vertelt oprichter Nieck de Bruijn, die samen met Martijn Dijkstra mede-eigenaar is van de galerie. Hij is zo vriendelijk om me op vrijdagmiddag een korte rondleiding te geven.

Het eerste werk dat opvalt bij binnenkomst, is een beeldscherm waarop Jennifer in Paradise wordt vertoond – een online hommage dat de Nederlandse kunstenaar Constant Dullaart maakte voor de eerste gefotoshopte foto ooit. Het werk is vrij toegankelijk voor iedereen met een enigszins acceptabele internetverbinding – in die zin is het dus niet bepaald exclusief te noemen.

Waarom zou je het dan eigenlijk willen kopen? “Het zijn vooral serieuze verzamelaars die dit soort aankopen doen,” zegt De Bruijn. “Niet de materie is daarbij leidend, maar het idee dat het jouw eigendom is. Zie het alsof je een bronzen beeld bezit dat in het park staat. Jij bent de trotse eigenaar, maar iedereen kan ervan meegenieten.”

Er zijn verder geen andere bezoekers in de galerie – veel van de werken die in de galerieruimte staan of hangen zijn inmiddels al verkocht, vertelt De Bruijn, en de groepsexpositie waaronder ze vallen is alweer bijna ten einde.

Wie een website van Rafaël Rozendaal koopt, krijgt inderdaad een USB-stick mee waarop het werk staat, zodat je het ook kunt zonder internetverbinding kan bekijken. Daarnaast krijg je een officieel eigendomsbewijs, en teken je een contract met de kunstenaar waarin je belooft om de website altijd toegankelijk te houden – geheel in de geest van het vrije internet. Bovendien komt je naam op de paginatitel te staan, zo laat De Bruijn zien in de kantoorkamer naast de expositieruimte. Hij gaat zitten achter zijn computer en typt www.thisemptyroom.com in, een website van Rozendaal waarbij als credit "collection of Museum Voorlinden" in de paginatitel vermeld staat. Ook word je als eigenaar genoemd in de broncode van het kunstwerk, die je kunt zien door 'view source' te klikken. Niet dat iemand dat ooit doet, maar het is wel geinig voor het idee.

Voor mensen die vooral een tastbaar werk in hun woonkamer willen, ligt zo'n online kunstwerk wat minder voor de hand. Maar er zijn ook laagdrempelige tussenvormen, laat De Bruijn zien. Naast Jennifer in Paradise hangt een zogeheten lenticulaire print van hetzelfde werk, een niet-digitaal object dat je aan de muur kunt hangen, en waarvan de inhoud van vorm verandert afhankelijk van de hoek waaruit je het werk bekijkt. “Of denk aan die lcd-schermen die tegenwoordig geproduceerd worden, waarbij je zo een bestandje kunt inpluggen,” zegt hij. “Dat is eigenlijk gewoon een soort digitaal schilderij. Deze tussenvormen lijken nog veel op de vertrouwde manier waarop we kunst in huis halen – het zijn een logische, maar cruciale eerste kennismaking.”

Het is geen toeval dat juist dit soort fysieke werken vooralsnog het makkelijkst worden verkocht, en dus ook relatief het meeste geld opleveren. De prijs wordt bepaald op een soortgelijke manier als bij andere kunstvormen: een gevestigde naam levert meer op dan een nieuwkomer. Want de digitale kunsthandel mag dan relatief nieuw zijn – ook die verschillen zijn er inmiddels.

De digitale kunstmarkt groeit dus, maar is (nog) niet zo groot dat er enige animo bestaat om bijvoorbeeld werken te vervalsen, iets wat je met het oog op cybercriminaliteit misschien wel zou verwachten. “Er gaan nog geen tonnen in om, dus voorlopig is dat nog niet zo interessant,” licht De Bruijn toe. “De prijzen liggen grofweg tussen de 5.000 en 25.000 euro, waarmee ze over het algemeen lager zijn dan bij bijvoorbeeld videokunst, wat een kunstvorm is waar men toch net wat langer aan gewend is."

Tegelijkertijd zou je kunnen zeggen dat de digitale kunstwerken die je via een lcd-scherm in je huis hebt hangen, enorm vatbaar zijn voor na-aperij – ze bestaan niet uit verflagen, maar uit code. Moeten we niet bang zijn dat de schilderijen van de toekomst juist een nieuwe manier van vervalsing met zich meebrengen, doordat je ze zou kunnen hacken? “Je weet het nooit – in de kunst zal altijd een wedloop blijven bestaan tussen mensen die kunstwerken willen namaken en mensen die ze willen beschermen. Maar voorlopig is dit nog niet aan de orde. En wat online kunstwerken betreft: waarom zou je iets willen vervalsen dat iedereen gewoon overal kan zien? Het enige wat je bijvoorbeeld aan zo’n website van Rozendaal zou willen vervalsen is het eigendomsbewijs, maar dat slaat eigenlijk nergens op.”

Dat is dan weer een bijkomend voordeel van de radicale openbaarheid van het internet – het vervalsen van een website komt neer op het bewijzen dat iemand anders de eigenaar van die site is. Probeer dat maar eens geloofwaardig te houden.

Klik hier voor de website van Upstream Gallery