Als ik bij iemand op visite ben met een Alexa – zo’n apparaat om apparaten mee te besturen – dan denk ik altijd aan een verhaal over pizza. Er was namelijk eens een Amerikaanse radioreclame waarbij eerst een woord viel dat rijmde op ‘Alexa’, en daarna een zin als “Order a pizza hawaii”. In alle huishoudens met Alexa’s en radio’s bestelde Alexa dus automatisch een pizza hawaii bij de dichtstbijzijnde pizzeria. De ananas was niet aan te slepen. Waar ik dit verhaal vandaan heb weet ik niet meer, en ik denk dat het een mythe is, maar het doet het altijd goed op feestjes of bij etentjes. Het drukt namelijk een waarheid uit over zogenaamde slimme technologie: dat die ondanks alles toch vrij dom is.
Advertentie
Behalve Alexa hebben mensen tegenwoordig tal van slimme apparaten in hun huizen. Misschien heeft jouw watermeter een simkaart om het waterbedrijf de meterstanden te sms’en. Sommige koelkasten hebben ook een simkaart – ik heb geen idee waarvoor – en je hebt een smartphone en een laptop, die ook intelligent zijn, op een kunstmatige manier. Handig, want het scheelt je vier stappen naar je luidspreker, en je hoeft niet tussen negen en twee thuis te zijn om het mannetje van het waterbedrijf binnen te laten.Technologisch gezien is dat een vooruitgang, maar er zitten ook risico’s aan. Die slimme apparaten met hun microfoons en camera’s kunnen je privacy schaden, zeker als ze in je huis staan. Wat als de overheid of bedrijven met je meekijken of -luisteren, bijvoorbeeld om specifieke advertenties naar je te sturen of zogenaamd ‘de nationale veiligheid’ te bewaren? En kijk je tijdens het pornokijken ook weleens naar je ingebouwde camera, met de gedachte dat er misschien wel iemand meekijkt, en daarna een schaamtevol bewustzijn van je eigen krankzinnigheid?Om een gesprek over dit onderwerp te beginnen – over slimme technologie en privacy, niet per se over porno – heeft de Amerikaanse kunstenaar Lauren McCarthy haar eigen slimme besturingssysteem ontwikkeld, genaamd ‘Lauren’. Volgens McCarthy kunnen we onze privésfeer beter niet overlaten aan technologiebedrijven die winst willen maken, en daarom biedt ze zichzelf aan als smart device. Ze heeft haar huis in Los Angeles onderverhuurd aan een proefpersoon, kijkt via een hoop camera’s met die persoon mee en kan met haar computers alles in haar huis op afstand bedienen. Ze zet bijvoorbeeld ‘s ochtends muziek aan, opent de gordijnen, en kan zelfs een snackje bakken in de magnetron.
Advertentie
In de hal van de Brakke Grond in Amsterdam heeft Lauren McCarthy, dankzij wie ik vorig jaar een tijdje een Franse vrouw mocht stalken, momenteel een gezellig bureautje ingericht met drie beeldschermen, twee klokken, een paar planten en een plankje met notitieboekjes. Aan de muur boven het bureau hangen een whiteboard en een prikbord, en op het plankje staan twee lijstjes met de tekst “Home is not a place, it’s a feeling” – waarmee ze een Happinez-variant van een Stasi-agent lijkt. McCarthy zit met haar benen over elkaar op een houten bureaustoel, op haar hoofd heeft ze een grote koptelefoon en via speakers aan de muur kun je als bezoeker meeluisteren met wat er in het huis gebeurt en wat Lauren en haar proefpersoon bespreken. Volgens de site van IDFA DocLab zit Lauren soms van negen uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds paraat om het leven van haar proefpersoon gerieflijk te maken.Het idee achter haar kunstwerk is belangrijk: de privésfeer is heilig, daar moet je de overheid en grote bedrijven zoals Amazon en Google niet binnenlaten. Die spannen meestal namelijk toch maar samen om zoveel mogelijk winst te maken, en daar kunnen ze jouw privé-gegevens goed bij gebruiken. Het alternatief dat McCarthy biedt, namelijk je apparaten laten bedienen door een techno-kunstenaar uit L.A. zonder winstoogmerk, is leuk bedacht en technologisch knap uitgevoerd. Mensen die even in de Brakke Grond gaan kijken zullen zeker even stilstaan bij alle vragen die het oproept, om daarna door te lopen naar de hoek waar je allerlei VR-brillen kunt uittesten.
Op de site van IDFA wordt Lauren beschreven als een werk dat “een ambigue relatie tussen mens, machine en mens” creëert. Dat klinkt diepzinnig, maar wat betekent het? Is de relatie van de mens tot iets buiten de mens niet bijna altijd dubbelzinnig en op meerdere manieren uit te leggen? Het is maar net wat voor betekenis we aan iets toekennen, wat dan weer wel een belangrijke vraag is die Lauren oproept: welke betekenis kennen we toe aan technologie in ons leven? Moet het echt overal om ons heen zijn? En kunnen we niet gewoon zelf de gordijnen opendoen, muziek opzetten en wat te eten in de magnetron stoppen? Zelf denk ik dat dat ons uiteindelijk gelukkiger maakt dan slimme technologische snufjes, en daarmee is het alternatief dat Lauren biedt ook maar van beperkte waarde – nog afgezien van allerlei praktische bezwaren.Lauren zet je wel aan het denken, maar is het ook een aangenaam kunstwerk om naar te kijken? Wat dat betreft is de waarde beperkt. Ik heb een klein uur in de Brakke Grond gezeten en naar Lauren gekeken, en mijn geest werd daarbij amper gestimuleerd, behalve door de gratis Groene Amsterdammers die in een rek liggen naast Laurens bureau. De proefpersoon lag het hele uur in bed naar haar smartphone te kijken. Het leven van een digitale assistent is eenzaam. Maar als je in de buurt bent: loop even binnen voor een kletspraatje met Lauren McCarthy, een vrolijke Amerikaanse vrouw, die haar tijd in Amsterdam opoffert om vanaf een houten bureaustoel op een tochtig hoekje in de hal van de Brakke Grond een belangrijk vraagteken te zetten bij slimme technologie.‘Lauren’ van Lauren McCarthy heeft dit jaar de IDFA DocLab Award for Immersive Non-Fiction gewonnen en is nog tot en met zondag te zien in de Brakke Grond in Amsterdam. Voor tijden, zie hier.