Wat het Amerikaanse leger aantrof in Jonestown

Let op: schokkende inhoud.

Dit artikel hoort bij een aflevering van Extremes, een podcast van VICE die je op Spotify kunt beluisteren. Hierin spreken we met een overlevende van de Volkstempel, een religieuze sekte waarvan de leden collectief suïcide pleegden in 1978. Je kunt de aflevering hier gratis beluisteren .

Pas toen hij in een transportvliegtuig zat werd hem verteld wat er ging gebeuren. Een Californisch congreslid was neergeschoten door een sekte uit het Zuid-Amerikaanse Guyana, en het team werd ingevlogen om de boel te onderzoeken. Zoals Nettervile beschrijft: “We wisten niet of we hulp zouden krijgen, verder was er geen informatie. We gingen er volkomen blind in, maar waren daartoe bereid.”

Toen hij eenmaal aankwam, bleek hij in een gigantische nachtmerrie te zijn beland.

In een zeer afgelegen stuk van het Guyanese oerwoud vond het team een klein dorp van gammele, geïmproviseerde huizen. Daartussenin lagen honderden opgezwollen lijken in het gras te ontbinden.

“Bij de eerste telling dachten we dat het om 400 lichamen ging en niemand het overleefd had,” herinnert hij zich. “Maar het dodental nam elke dag toe, omdat er ook veel lichamen op elkaar lagen. Het ging van 400 naar 500 naar 700.”

Voor mensen die er vroeg bij waren, zoals David Nettervile, was het erg onduidelijk wat Jonestown voor plek was en wat er precies was gebeurd. Wat ze wel zagen was de omvang van deze tragedie, en het was aan hen om al deze overleden Amerikanen op de een of andere manier terug naar de Verenigde Staten te brengen.

Jonestown is inmiddels al 42 jaar een bekende naam in de VS – de band The Brian Jonestown Massacre is er bijvoorbeeld naar vernoemd. Maar als je jaren later de foto’s ziet, en de gezichten van alle mensen die massaal een einde aan hun leven maakten, besef je hoe gestoord de werkelijkheid is die er achter die naam ligt.

Zoals meer sektes is de Volkstempel begonnen met een gelijkheidsleer die er op papier best oké uitziet. Het was een soort mengelmoes van de pinksterbeweging en het communisme, dat eind jaren zestig in Californië op veel steun kon rekenen. Maar wat ook voor wel meer sektes gold, was dat dit alles ondermijnd werd door een leider die niet alleen heel gevoelig was voor speed, maar ook voor macht. Begin jaren zeventig werd sekteleider Jim Jones meerdere keren beschuldigd van seksueel misbruik, wat hem er waarschijnlijk toe bracht om de groep van San Francisco naar Guyana te verhuizen.

In de zomer van 1977 verkochten een stuk of 900 mensen al hun bezittingen om Jones te volgen naar een afgelegen stuk in het noorden van het land, waar ze een nederzetting in de jungle stichtten: Jonestown. Deze plek, met gewapende beveiligers, was alleen toegankelijk met een vliegtuig of een negentien uur durende bootreis vanuit de hoofdstad. Het was altijd bloedheet in Jonestown, en ze kregen te maken met muggen, watertekorten en eindeloze toespraken van Jim Jones, die opgenomen werden en afgespeeld werden via luidsprekers die door het hele kamp verspreid stonden.

Toen 1979 aanbrak, begon Jones steeds meer losgeslagen te raken. Op een gegeven moment introduceerde hij oefeningen voor collectieve zelfmoord. Hij vertelde zijn mensen dat de FBI binnenkort binnen zou vallen, en om te voorkomen dat ze in concentratiekampen zouden worden gezet, zat er niets anders op dan zichzelf van het leven te beroven.

Tijdens een oefening in oktober, gaf Jones de inwoners van Jamestown het bevel om het fruitdrankje Flavour-Aid te drinken, waar cyanide in zou zitten. Ze dronken het, maar er gebeurde niks, waarop Jones onthulde dat er niet écht cyanide in zat. Maar nu wist hij wel hoe gehoorzaam zijn volgelingen waren.

Een paar weken later, in de namiddag van 18 november, droeg Jones iedereen opnieuw op om het drankje te drinken, waarna 917 mannen, vrouwen en kinderen een substantie dronken waar daadwerkelijk cyanide in zat. Jones zelf werd later aangetroffen met een kogel in zijn hoofd, waarmee het totale dodental op 918 kwam.

Veel van deze foto’s zijn later genomen door Clarence Cooper, een helikopterpiloot van het Amerikaanse leger, die een van de eerste Amerikaanse hulpverleners ter plaatse was. Samen met een onbekend aantal andere medici, FBI-onderzoekers en journalisten bracht hij dagen door om te achterhalen wat er gebeurd was en de lichamen terug naar de VS te transporteren.

De lijken waren in eerste instantie ontdekt door Guyanezen, die vervolgens de politie inschakelden, die zich op hun beurt weer tot het Amerikaanse leger wendde. Het leger zag dit als een Amerikaans probleem, aangezien het om Amerikaanse mensen ging in een Amerikaanse nederzetting. Pas op 20 november, twee dagen na de collectieve zelfmoord, kwam het eerste Amerikaanse vliegtuig aan om de doden mee te nemen.

Het Guyanese leger had in eerste instantie aangegeven dat er maar 400 doden waren, wat erop zou kunnen wijzen dat de andere 500 zich in het oerwoud verborgen hielden en anders onmiddellijke medische hulp nodig hadden. Daarom was het bij de eerste Amerikaanse groepen die invlogen in eerste instantie de verwachting dat ze op reddingsmissie zouden gaan.

Volgens arts Jeff Brailey (die eigenlijk was ingevlogen om overlevenden tegengif te geven), hing er een griezelige stilte die op de een of andere manier zelfs aaseters op afstand hield.

“Over de reden dat er geen buizerds of gieren waren kun je alleen maar speculeren,” schreef hij later in zijn boek The Ghosts of November. “Misschien realiseerden deze vogels zich dat de mannen, vrouwen en kinderen van Jonestown waren overleden doordat ze een dodelijk gif hadden ingenomen. Maar hun afwezigheid maakte het tafereel alleen nog maar surrealistischer.”

Ook Wayne Dalton, een andere hulpverlener, beschreef hoe stil het dorp was. “Wat ik nog het meest verontrustend vond, was dat alles dood was: ook de papegaaien die aan hun stok hingen, de gorilla, de honden. Allemaal dood.”

Maar wie je het ook vraagt – van de FBI tot het leger tot de journalisten die later kwamen om de plek vast te leggen – het meest opvallende aan de plek was de geur.

Vanwege de tropische hitte waren de lichamen snel opgezwollen en zaten ze onder de maden. Veel lichamen waren onmogelijk in lijkzakken te tillen, omdat ze dan open zouden barsten. Voor de militairen die niet waren ingelicht en in veel gevallen relatief nieuw waren, was het transporteren van 900 ongekoelde lichamen van Guyana naar San Francisco een gruwelijke, traumatische ervaring.

“Ik zag hoe de helikopter die als laatst uit Jonestown was vertrokken weer landde,” schreef Jeff Brailey over de laatste vlucht, op 23 november. “Ik observeerde hoe de extreem vermoeide en gestresste jonge Amerikaanse soldaten de laatste lichamen weghaalden. Deze mannen en vrouwen maakten robotachtige bewegingen, terwijl ze de lijkzakken uit de helikopter haalden, naar de achterklep van een truck liepen en hun lading daar achterlieten. Hun gezichten zagen eruit als maskers, volledig verstoken van enige emotie. Hun uniformen waren doordrenkt met lichaamssappen en zweet, en waren onherstelbaar beschadigd.”

Verrassend genoeg waren niet alle inwoners van Jonestown dood. Sommigen wisten te ontsnappen, zoals de 25-jarige Vernon Gosney, die de plek een paar uur voor de collectieve zelfmoord verliet. Zoals de meeste mensen las hij in de krant wat er gebeurd was. Wat hem betreft laten de foto’s zien hoe buitenzinnig en duister het is geweest, ook al heeft hij daar ook gewoond en meegedaan aan de zelfmoord-oefeningen.

“Toen ik in het ziekenhuis lag kwam er een psychiater mijn kamer binnen, die me een krant liet zien,” vertelt hij in de podcast Extremes. “Ik zag de foto’s en kreeg een totale inzinking. Ik kon het gewoon niet geloven.”

In Amerika bestaat het gezegde “don’t drink the Kool-Aid”, wat gebruikt wordt om mensen te waarschuwen die volledig opgaan in een bepaald idee, terwijl dat gevaarlijke consequenties kan hebben. Wat veel mensen niet weten is dat deze zin rechtstreeks het gevolg is van wat er in Jonestown is gebeurd. De foto’s laten zien waar mensen toe bereid zijn voor een of ander halfbakken idee of leider. Het is een tragisch aspect van de menselijke natuur waar je zo aan voorbij gaat – of zoals in dit geval: wat je simpelweg vergeet.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Australië.