In Oostenrijkse dorpjes was het zeer giftige arseen vroeger een soort superfood

Arseen is een metalloïde en het 33e element in het periodiek systeem. Het wordt over de hele wereld gedolven en gebruikt in batterijen, elektronische apparaten en pesticiden. Het is ook hartstikke giftig en mensen weten al honderden jaren dat een kleine dosis al fataal kan zijn.

Desondanks aten de inwoners van Stiermarken – een deelstaat van Oostenrijk – vanaf de dertiende eeuw tot en met de jaren vijftig van de vorige eeuw vrijwillig arseen. Ze waren in de veronderstelling dat dit goed was voor de gezondheid. Deze gewoonte stierf uit in de Moderne Tijd en vandaag de dag zijn er maar weinig bewoners van Stiermarken die er überhaupt over willen praten. Fotograaf en amateurhistoricus Simon Brugner besloot op onderzoek uit te gaan. Het resultaat is The Arsenic Eaters, een fotoboek dat binnenkort verschijnt.

VICE: Hoi Simon. Laat ik beginnen met de vraag wie er arseen at en waarom.
Simon Brugner: Mensen op het platteland. Honderd jaar geleden was Stiermarken een afgelegen en zelfvoorzienende plek. Ze hadden niet veel. Maar wat ze wel hadden, was een krachtig mineraal dat ze uit mijnen haalden. Ze zeiden dat ze er sterker van werden, en ook minder moe en minder hongerig. Ze konden er harder door werken. Ze konden hele bomen optillen. Ze werden nooit ziek. Ze dachten echt dat ze een magisch middeltje hadden gevonden.

Ze aten iets waarvan bekend was dat het giftig was. Dat is tamelijk krankzinnig. Is er bewijs dat het eten van arseen echt een ding was?
Er zijn veel medische onderzoeken uit de 19e eeuw, vooral van mensen die paarden behandelden met arseen en de resultaten hebben beschreven. Ze kregen er blijkbaar een glanzende vacht van. Er waren ook Engelse en Schotse medische professionals die rondreisden en zagen dat mensen arseen aten. Zij namen vervolgens monsters van hun urine om te analyseren. Er zijn hoe dan ook genoeg dingen over deze traditie geschreven dat ik er niet aan twijfel.

Hoe aten ze het eigenlijk?
Het werd gedolven uit de bergen, maar daarmee was het product nog niet klaar. De ruwe mineralen werden eerst geroosterd. Het residu dat de rook achterliet werd uit de schoorsteen geschraapt. Er bleef dan een wit poeder over en sommige mensen mengden dat met schnapps. Anderen deden het op brood, met boter of ham. Het werd vaak gemengd met voedsel, meestal iets vettigs als boter of spek.

Kwam je tijdens je onderzoek niet in de verleiding om een hapje arseen te nemen?
Als ik dat had gedaan, had ik een dokter nodig gehad. De dodelijke hoeveelheid ligt tussen 0,1 en 0,3 gram, en ik geloof niet dat je door eenmalig gebruik ook de heilzame effecten ervaart. Je moet het een aantal keer nemen. Maar om je vraag te beantwoorden: nee.

Is er veel bewijs van mensen die stierven omdat ze arseen aten?
Ja, er zijn een boel verhalen over mensen die te veel namen. Jonge meisjes die mooie rode wangen wilden, of dunne meisjes die knapper wilden worden. Die meisjes namen te veel en stierven vervolgens.

Bekijk ook de video 'Op zoek naar hallucinogene honing in Nepal'. Tekst gaat verder onder de video.

Greep de overheid niet in? Het klinkt allemaal zo gevaarlijk.
Ja, er werd zeker ingegrepen. Het was vanaf het begin af aan illegaal. Je vindt ook geen verhalen van de mensen die zelf daadwerkelijk arseen aten. Je vindt wel documenten van rechtbanken en andere bureaucratische dingen over hoe en wanneer het verhandeld werd. Er is ook veel informatie over hoe het gereguleerd werd en hoe het toegestaan was om te verkopen, in speciale winkels en apotheken. Maar het was moeilijk om te beheersen en te verbannen uit de afgelegen gebieden. Om high te worden had je maar een heel klein beetje nodig. Arseen was bijvoorbeeld nodig om glas te maken, dus er werden in deze regio tonnen arseen geproduceerd. Maar vanaf het begin hebben ze geprobeerd om mensen te weerhouden van het eten ervan. Vanuit religieuze hoek werd er ook op neer gekeken, omdat het in verband gebracht werd met hekserij.

Wat vond je als fotograaf zo interessant aan de Oostenrijkse geschiedenis van arseen eten?
Ik had er nog nooit echt over gehoord tot ik een jaar of dertig was. Toen kwam ik erachter dat alle oude mensen ervan wisten. Het klonk gewoon zo surrealistisch, als iets uit een parallel universum. Maar dan gewoon hier, waar ik was opgegroeid. Hoe kan iets wat zo populair is ineens verdwijnen uit het collectieve geheugen? Als je vervolgens wat onderzoek gaat doen, is het er gewoon.

Wat wilde je bereiken op artistiek vlak met je boek The Arsenic Eaters?
Ik wilde uitzoeken hoe de realiteit eruitziet op een plek waar het eten van arseen normaal is. Hoe zag hun wereld eruit? Ik las veel literatuur en probeerde een beeld te krijgen van de realiteit waar zij in leefden. Toen ging ik de dingen fotograferen die verbonden waren met hun wereld, om het landschap waar ze in leefden te laten zien.

Hoe staat het er nu voor met je project?
Ik begon er vier jaar geleden mee. Onderzoek doen, het materiaal bij elkaar krijgen, de puzzelstukjes op hun plek laten vallen. Ik heb een uitgever gevonden in Nederland. Ik financier het voor een deel zelf, ik heb een beetje subsidie en de rest sprokkel ik bij elkaar met crowdfunding. Dat laatste doe ik om de rest van het boek bij elkaar te krijgen. Kunstboeken maken is een duur geintje, zeker als je er kleurenfoto’s in wil hebben.

Als je Simon Brugner wil helpen met zijn boek, klik dan hier om naar de crowdfundingspagina te gaan. Je kunt ook hier klikken voor zijn eigen website.