Lotte de Beer wil opera interessant maken voor jongeren

​Lotte de Beer werkt als jonge vrouw in het macho mannenbastion van de opera, en is bovenal een revolutionair regisseur. Ze wil de operawereld van binnenuit veranderen, door de inbreng van meer menselijke waarden en aandacht voor nieuw en jong publiek. Om haar artistieke en sociale idealen te realiseren, richtte ze een eigen operagezelschap op. Daarmee maakte ze een remix van een van de heilige gralen van de operageschiedenis. Die speelde niet alleen in Amsterdam en op Lowlands, maar ook in operastad Wenen. En wie Wenen verovert, verovert de operawereld.

Het is de avond voor de Oostenrijkse première en Lotte de Beer gaat met haar team bowlen. Dat is een traditie van haar Amsterdamse gezelschap Operafront. Wenen, Amsterdam of New York, waar ze ook spelen, er wordt gebowld. "Operafront is een familie," zegt De Beer. "Niemand hoeft de ander te vertellen wat-ie met doen. Het is eerder: 'Zal ik dit even voor je doen?' We helpen elkaar vanzelf." Op de Weense bowlingbaan is dat te merken. Een decorontwerper wordt gecomplimenteerd met de schoonheid waarmee hij de bal voor de tweede keer in de goot gooit, het fanatisme van de co-regisseur wordt kameraadschappelijk getolereerd.

Die liefdevolle speelsheid komt terug in de opera's die De Beer regisseert. Zo is het stuk dat de dag na het bowlen in de Weense Kammeroper speelt een eigentijdse remix van een van de beroemdste opera's, La traviata ('de gevallen vrouw'), van Giuseppe Verdi uit 1853.

Het publiek van de Oostenrijkse première komt binnen terwijl er elektronische muziek klinkt. Een video toont een jonge vrouw in een ziekenhuisbed. Ze twittert, terwijl ballonnen over het scherm zweven. Er gaat geen doek open op het toneel, maar een fotolens, gemaakt door het jonge ontwerpersduo Clement & Sanôu, dat duidelijk meer verstand heeft van decor dan van bowlen. Vanavond is de 'selfiegeneratie' aan het woord.​

​

Wenen heeft verschillende operahuizen en het publiek is genadeloos. Zoals er in het Amsterdamse Concertgebouw standaard een staande ovatie wordt gegeven, zijn er in Wenen mensen die naar de opera gaan om 'boe' te roepen. In het algemeen beschikt het publiek over een grote operakennis. Sommige bezoekers van de première hebben de originele opera talloze malen gezien. In de operawereld is de partituur heilig is. Toch heeft De Beer het verhaal van tweeëneenhalf uur knippend en plakkend teruggebracht tot 88 minuten. Componist Moritz Eggert deed dat met de muziek. Het muzikale universum van Verdi, vol Italiaanse passie, leent zich uitstekend voor de remix. Het oorspronkelijk grote operaorkest is nu een klein ensemble met voor opera ongebruikelijke instrumenten als elektrische gitaar, saxofoon, accordeon en elektronica, georkestreerd door Jacopo Salvatori.

Wil je andere mensen in de zaal hebben, moet je andere mensen op het podium zetten, aldus De Beer. Terwijl de zangers op de bühne in Wenen selfies nemen, zit ik tussen twee recensenten die aantekeningen maken. De jongere gast rechts is aangenaam verrast door de aanwezigheid van Snapchat en wraakporno, de wat oudere criticus links begrijpt niet wat hij ziet. Bij een bekend lied moedigen de zangers het publiek aan om mee te zingen op 'la la la', een verzoek dat tijdens Nederlandse voorstellingen moeiteloos werd ingewilligd. Hier is echter co-regisseur Lisenka Heijboer Castañon – fanatiek als ze is – de enige die meedoet. Op het toneel speelt zich ontwapenende kwetsbaarheid af. Afgaande op de strenge blikken van menig bezoeker en de lichtelijk gespannen sfeer is nog lang niet duidelijk of het Weense publiek dit kan waarderen.

Op de Weense posters staat de opera klassiek aangekondigd, als La traviata van Verdi. In Nederland stond er Traviata Remixed van Verdi, Eggert en De Beer. Traviata Remixed ging afgelopen zomer in de Zuiveringshal op het Amsterdamse Westergasterrein in première. Het verhaal gaat als volgt. De jonge ex-prostituee Violetta is de seksindustrie ontvlucht. Ze heeft een ongeneeslijke ziekte en stort zich in het nachtleven om haar ellende te vergeten. Maar dan ontmoet ze Alfredo, de ware. Helaas weet Alfredo's vader het prille geluk te verstieren; haar voormalige beroep zou de familie-eer aantasten. In Amsterdam was de setting letterlijk een houseparty, compleet met loungekussens, rollende keukens en biowijnen.

Vervolgens ging Traviata Remixed naar Lowlands, dat daarmee voor het eerst aan opera deed. Dit dankzij de overtuigingskracht van De Beer, die had "gepraat als Brugman" om het festival ervan te verzekeren dat opera op Lowlands zou werken. Vijf minuten voordat de tent openging, sloeg toch de twijfel toe. De Beer: "Ten eerste waren er duizend plaatsen in onze tent, je moet maar net geluk hebben dat mensen liever naar het onbekende Operafront gaan in plaats van naar die beroemde band in de tent ernaast. Godzijdank stonden er rijen en kwamen mensen en masse de voorstelling binnen." Toen het licht uitging, steeg gejoel op. "Ik dacht: Oké, dit is grappig, maar straks wordt het ook heel zacht, gaan ze ook stil zijn? En toen begon het echt. Violetta kwam op en zwaaide naar de zaal, wat in een operahuis altijd een vrij eenzame actie is. Maar hier zwaaiden duizend handen en riepen duizend kelen terug: er werd meegedaan! Toen Alfredo zong: 'Nee, ik kan geen toast uitbrengen, want ik ben niet zo'n dichter', riepen ze: 'Dat kun je wel, kom op!' Er was participatie." Violetta is een stervende vrouw, en de bijbehorende passages met zachte muziek zijn kwetsbaar. De Beer vroeg zich af hoe het publiek daarop zou reageren. "En dat was echt te gek, want in de derde akte kon je een speld horen vallen. Iedereen was volledig geconcentreerd." Het applaus hield niet op.

Voor veel bezoekers was het de eerste opera. Zulke mensen heeft De Beer voor ogen als ze nieuw werk maakt, door zich af te vragen wat interessant zou zijn voor iemand die nog nooit een opera gezien heeft. Dat is een van de redenen waarom ze Operafront oprichtte. Ze wil zelf bepalen welk stuk er wordt gemaakt, waarom dat belangrijk is en hoe er wordt gewerkt. Ze heeft "Hitler-achtige schreeuwerijen" meegemaakt in de operawereld, terwijl de opera in kwestie over verdraagzaamheid ging. Wie haar repetities bijwoont, ziet hoe ze om potentiële conflicten heen manoeuvreert en dialoog stimuleert met als doel het beste in iedereen naar boven te halen. "Het idee dat je een bullebak moet zijn om groot te worden en respect te krijgen in de opera, is diepgeworteld. Liefde of inspiratie opwekken, is moeilijker, maar gaat veel langer mee. Angstige mensen geven precies waar je bang voor bent, terwijl geïnspireerde mensen je meer geven dan waar je om vraagt."

Speelsheid tegenover rigide opvattingen over hoe opera hoort te zijn. Elk operapubliek heeft een harde kern die luidruchtig is, die brieven schrijft als iets niet zint, omdat iets zus of zo hoort te zijn. "Operahooligans", noemt De Beer ze. Zij zijn echter ook welkom. De Beer wil hen graag beter leren kennen, erachter komen waarom ze tegen verandering zijn. Haar operawereld is een feest voor alle generaties.

De Weense recensies waren een tikkeltje zuur. Met als ondertoon: de remix is net zo oppervlakkig als de jongeren. De critici gingen niet dieper op de inhoud in. Verdi stelde in La traviata juist de oppervlakkigheid van de heersende klasse en de schrijnende situatie van prostituees en bijbehorende dubbele moraal aan de kaak. Dat is ook te zien en te horen in Traviata Remixed. Zo geven de ballonnen aan het begin de onschuld aan van de 'gevallen' vrouw. Violetta is een mens als iedereen. De Beers speelsheid is bloedserieus.

Langzaam maar zeker wist ze het Weense publiek voor zich wist te winnen. Er klonk geen enkele 'boe'. Een jong team nam dankbaar een daverend applaus in ontvangst. En het publiek heeft altijd gelijk, aldus Verdi.

Zo veroverde Lotte de Beer operastad Wenen. Haar agenda voor de komende jaren is vol, met producties in belangrijke operahuizen over de hele wereld. Vorig jaar won ze in Londen tijdens de International Opera Awards, de Oscars van de opera, de prijs in de categorie 'Newcomer'. Haar idealen zijn nog dezelfde als voor haar succes. "We leven in een tijd van een gepolariseerd, schreeuwend debat, waarin mensen niet met, maar tegen elkaar praten. Ik denk echt dat opera iedereen kan aanspreken om een gezonder debat te voeren. Tijdens een opera kunnen we ons voor even verplaatsen in een ander, door een verhaal op de bühne." Dat kan met andere kunstvormen natuurlijk ook, maar niet zo effectief als in opera, omdat daar ook nog muziek bij klinkt. "Want muziek komt rechtstreeks de ziel binnen. Het klinkt misschien belachelijk idealistisch, maar ik hoop met opera bij te dragen aan een betere wereld."

beeld header: Cornelie Tollens