Het gaat ontzettend slecht met de Amsterdamse daklozenkrant

Het is vrijdag, twee uur ‘s middags. De Regenboog Groep, een daklozencentrum in Oost, is net geopend en er druppelen langzaam steeds meer mensen naar binnen. Nadia, een Italiaanse vrouw van middelbare leeftijd, grijpt meteen naar een kop koffie. Door een combinatie van slechte nachtrust en een hartziekte voelt ze zich vandaag belabberd. Ian, een oudere Britse man, neemt plaats achter een computer. Een half uur later is de ruimte gevuld met mensen die zo op het eerste gezicht niet meer van elkaar zouden kunnen verschillen: van verlegen jongens die amper meerderjarig zijn tot in keurig pak uitgedoste heren, van een Russische familie tot een goedlachse groep mannen in trainingspak. Allemaal zijn ze dakloos. De meesten van hen zijn hier om een nieuwe lading kranten aan te schaffen, zodat ze die op hun beurt weer kunnen verkopen. Z!, de Amsterdamse daklozenkrant, bestaat dit jaar 25 jaar. En hoewel het in die tijd een vast onderdeel is geworden van het Amsterdamse straatbeeld, hangt het voortbestaan van de straatkrant aan een zijden draadje.

“De straatkrant in Utrecht is al ten onder gegaan. Dat is een eng vooruitzicht,” vertelt Madelon de Jong. De 22-jarige vrouw uit Amsterdam-Noord is een van de drie mensen die vast werkt bij de daklozenkrant, samen met hoofdredacteur Hans van Dalfsen en coördinator Jeroen de Rooij. Madelon is werkbegeleider, wat inhoudt dat ze alles regelt wat met de straatkrantverkopers te maken heeft. Ze neemt verkopers aan, zoekt een plek waar ze kunnen werken en lost onderlinge problemen op. Ook houdt ze elke dag een inloopuur, waar dakloze verkopers hun moeilijkheden met haar kunnen bespreken. Als verkopers ruzie krijgen met de manager van de supermarkt waar ze hun krantjes verkopen, probeert zij dat op te lossen.

Volgens Madelon gaat het al jarenlang slecht met de straatkrant, maar zou corona wel eens de doodsteek kunnen zijn.

Anders dan je misschien zou verwachten, krijgt de straatkrant geen structurele steun vanuit de overheid. De krant, die eens in de drie weken uitkomt, wordt voor 1,35 euro verkocht aan de verkopers. Zij verkopen de krant op hun beurt voor 2,50 euro. De verkopers zijn ‘ZZD’ers’, ofwel ‘zelfstandigen zonder dak’. Ze hebben geen arbeidscontract, vullen zelf hun uren in en krijgen in principe alle vrijheid in hun werk. “Sommige verkopers verkopen vier krantjes per week, anderen vierhonderd,” legt Madelon uit. “De een verkoopt kranten, zodat ze een pakkie sjek kunnen kopen. De ander huurt een kamertje met dit geld.”

De krant wordt gemaakt door freelancers, die een bijdrage krijgen voor hun werk. “We betalen de schrijvers, eindredacteuren en vormgevers voor hun werk, omdat dit geen vrijwilligersproject is,” legt hoofdredacteur Hans later aan de telefoon uit. “Een krant maken met enkel vrijwilligers is heel lastig, omdat je dan geen druk kan opleggen om een deadline te halen,” legt hij uit. De productie van de krant, die om de drie weken gemaakt wordt, wordt deels betaald door sponsoren. Het grootste deel van het geld dat nodig is om de krant te maken, komt dus van de verkopers zelf. Maar met die inkomsten gaat het op dit moment hartstikke slecht. Terwijl de krant in de beginjaren zo’n 20.000 oplages verkocht, zijn ze nu al tevreden als ze er 7000 kwijtraken. Verkopers die vroeger met gemak 25 euro per dag verdienden, moeten het volgens Madelon nu met vijf euro doen– als ze geluk hebben.

Volgens Madelon ligt dat aan verschillende factoren. Ten eerste heeft niemand nog cash op zak. Dit is al jarenlang een groot probleem, maar sinds corona is het erg verslechterd. Dat erkent ook Nadia, die al bijna tien jaar verkoper van de daklozenkrant is. Ze vertelt me dat ze in 1999 uit Italië is gevlucht van haar ex, die dreigde haar te vermoorden als ze hem verliet. Sindsdien leeft ze ondergedoken, op straat in Amsterdam. Volgens Nadia kon je vroeger een aardig centje verdienen met de daklozenkrant, maar is dat sterk verminderd nu niemand meer losgeld bij zich draagt. Een draagbare pinautomaat aanschaffen is voor haar geen oplossing. “Als je een pinapparaat wilt, moet je je inschrijven bij de Kamer van Koophandel. Dat maakt me traceerbaar,” legt ze uit. Volgens Madelon hebben maar drie verkopers een pinautomaat, omdat bijna niemand een bankrekening heeft of zich zo’n machine kan permitteren.

Een andere reden is dat veel mensen wel een centje geven aan de verkopers, maar vervolgens zeggen dat ze de krant mogen houden. “Dit noemen we het ‘gulle-gever-syndroom’,” vertelt Madelon. “Mensen denken dat ze de dakloze hiermee helpen, maar op lange termijn zorgt dit ervoor dat er minder kranten aangekocht worden bij ons en wij dus alsmaar minder geld hebben om de daklozenkrant te maken.” Daarnaast zijn kranten überhaupt minder in trek. “We leven in nu in een snelle mediawereld, je kunt elke seconde nieuws binnen krijgen op je telefoon.”

Ook corona heeft een gigantische impact gehad op de verkoopcijfers van de krant. “Mensen vinden het nu simpelweg smerig om kranten aan te nemen van de verkopers,” vertelt Madelon. Dat herkent Nadia ook. Ze vertelt dat ze vroeger op haar verjaardag zakjes chips en snoepjes kocht voor de kinderen uit de kinderopvang naast de supermarkt waar ze stond. Nu is het contact met klanten minimaal geworden. Daarbij willen steeds minder supermarktmanagers een dakloos persoon voor de deur. “Sinds maart heb ik heel veel telefoontjes moeten plegen en moeten uitleggen dat de verkopers buiten zullen staan, dat ze handschoenen dragen, een mondkapje hebben en handgel krijgen. En zelfs dan mag het vaak niet meer. Elke week ben ik er weer opnieuw mee bezig,” vertelt Madelon.

Volgens Madelon is het aantal daklozen aanzienlijk gestegen sinds corona. “Zoveel mensen hebben hun huis verloren door de crisis. Het is echt grimmig op straat. Iedereen heeft een kort lontje,” legt ze uit. “Ook hier mogen er nu minder mensen binnen zijn, omdat iedereen anderhalve meter afstand moet kunnen houden. Soms moeten mensen een uur buiten wachten. Sommigen mogen wel hun portie eten, koffie en broodje ophalen, maar ze mogen niet blijven voor een praatje,” vertelt Madelon. Het is duidelijk dat ze er door geraakt wordt. “Vooral als ik jongens van mijn leeftijd zie, besef ik hoeveel geluk ik heb. Ik had ze zo graag een ander leven gegund,” zegt ze.

De krant wordt slechts voor een minimaal deel gesubsidieerd, wat niet genoeg is om de boel draaiende te houden. Volgens Hans ligt dit aan het feit dat er slechts 150 verkopers bij de daklozenkrant werken. Dat is maar een klein deel van de ongeveer 15.000 Amsterdamse daklozen. Wat ook een rol speelt, is dat de daklozen in principe gewoon ‘ondernemers’ zijn die een product verkopen. Daardoor zou de overheid minder snel geneigd zijn die daklozen te helpen. Daarbij moet de overheid kunnen verantwoorden waar ze geld uitgeven, en het kan lastig zijn om precies te duiden hoe de straatkrant daklozen precies helpt. Er zijn namelijk ontzettend veel verschillende verhalen. “We krijgen geen ansichtkaart van ex-verkopers waarin ze helder uitleggen wat onze rol is geweest in hun leven,” vertelt Hans.

Toch zijn er zeker verhalen die perfect illustreren wat de kracht van een daklozenkrant kan zijn. “Een verkoper verknalde keer op keer zijn kansen, omdat hij helemaal niet om kon gaan met geld. We vonden het zo’n zonde,” vertelt Madelon. “Op een dag zei hij dat hij graag vrachtwagenchauffeur wilde worden. Hij is vet veel gaan sparen en uiteindelijk heeft hij met de centjes die hij verdiende met de krant zijn rijbewijs gehaald. Nu rijdt hij soms in een vrachtwagen toeterend langs het gebouw.” Ook zijn er verschillende verkopers die met hun kleine verdiensten van de krant een kamertje hebben kunnen huren en nu een redelijk alledaags, burgerlijk leven leiden.

Lang niet iedere daklozenkrantverkoper heeft zo’n succesverhaal, maar dat is dan ook niet de enige manier waarop de straatkrant belangrijk kan zijn in hun leven. “We hebben ook daklozen die al 25 jaar de krant verkopen. Voor hen is dit gewoon hun werk. In zulke gevallen lijkt het misschien alsof de krant hun leven niet vooruit heeft geholpen, maar als iemand z’n plafond heeft bereikt en zichzelf dankzij de krant in leven kan houden, vind ik dat positief,” vertelt Madelon. “Daarbij is die persoon bij ons in beeld, heeft hij iets om zich mee bezig te houden, spreekt hij mensen en onderhoudt hij sociaal contact. Voor de buitenwereld is dat misschien geen succesverhaal, maar voor ons wel.”

Volgens Madelon is dat sociale contact cruciaal. De krant wordt verkocht in een ruimte van de Regenboog Groep, een organisatie die verschillende locaties heeft waar daklozen terecht kunnen. Je kunt er kranten kopen, computeren en koffie drinken. Ook kun je er kleding en slaapzakken krijgen. Ian runt er, naar eigen zeggen, een pagina op Facebook waarmee hij tijdschriften verkoopt. Met dat geld wil hij uiteindelijk verhuizen naar Tokyo, maar in de tussentijd spendeert hij enkele uren per dag op de computer in het centrum. Hoewel de Regenboog Groep onafhankelijk zal blijven bestaan wanneer de krant failliet gaat, zou volgens Madelon deze specifieke locatie wel gesloten worden. Voor veel daklozen is dit de enige plek waar ze altijd heen kunnen gaan.

Dat beaamt Faycel, een jonge man die al drie jaar kranten verkoopt. Hij probeert zich al een tijdje in te schrijven bij de gemeente, wat nodig is om een baan te kunnen vinden. In tussentijd werkt hij bij de daklozenkrant. Hij verkoopt ongeveer vijf kranten per dag, en komt met die zes euro rond. “Ik vind het perfect zo: ik werk maar twee uur, maar kan wel voedsel kopen,” vertelt hij. Nadat hij z’n kranten heeft verkocht, fietst hij naar het centrum om wat te eten en met de andere verkopers te kletsen. Daarna gaat hij naar een shelter, zodat hij niet op straat hoeft te slapen. “Deze plek is als een thuis voor me: hier kan ik elke dag mijn broeders en zusters zien,” vertelt hij. Hij vertelt dat de krant hem routine geeft. “Ook al verdien ik amper geld, ik ben gelukkig nu,” zegt hij lachend, terwijl hij trots zijn Ajax-shirt toont aan Rik, een vrijwilliger bij de straatkrant.

Los van het sociale contact, is de daklozenkrant voor veel mensen de enige optie om een centje bij te verdienen. Bedelen is namelijk illegaal in Nederland. Daarbij is het volgens Madelon ook goed voor het gevoel van eigenwaarde voor mensen die op straat leven. “Negen op de tien verkopers vertellen je dat ze dit werk willen doen, omdat het legaal is en ze niet op het slechte pad willen belanden,” vertelt ze. “Het leven op straat is erg zwaar. Je hebt amper maatschappelijke opvang en soms moet je bijna acht maanden wachten voordat je een slaapplek krijgt. Als je ‘een portemonneetje trekken’ kan inruilen voor legaal werk, is dat erg waardevol.” Madelon vindt het belangrijk dat je met een been in de maatschappij blijft staan, juist als je op straat leeft. “Verkopers moeten zich bijvoorbeeld verstaanbaar kunnen maken in het Nederlands,” legt ze uit. “Als dat nog niet lukt, kunnen ze voor anderhalve euro per week Nederlandse les volgen. Ze mogen dan terugkomen zodra ze me kunnen groeten. Zo laten ze zien dat ze dat ze hier daadwerkelijk een leven willen opbouwen.”

Voor sommigen maakt de daklozenkrant het verschil tussen leven en dood. Nikolov, een man uit Bulgarije, is afhankelijk van de krant om zijn medicijnen te kunnen kopen. Hij heeft geen blaas meer, waardoor hij altijd met een stoma rondloopt en geregeld antibiotica moet kopen. Hij eet elke dag in het inloopcentrum, draagt de kleren die hij kreeg van de Regenboog Groep en slaapt ‘s nachts op straat in de slaapzak die hij gekregen heeft. “Iedereen heeft me in de steek gelaten. De daklozenkrant niet,” vertelt hij. “Zonder hen was ik nu gegarandeerd dood.”

Het inloopuurtje is bijna voorbij. Een negentienjarige jongen koopt nog snel een vijftal kranten, die hij met een handjevol munten betaalt. Later hoor ik dat hij naar Nederland is gekomen en onderweg al z’n familie is verloren. Door het verkopen van de krant probeert hij nu in zijn eentje een leven op te bouwen in een voor hem onbekend land. Door de vrolijke, bruisende sfeer in het inloopcentrum vergeet ik soms hoe tragisch de individuele verhalen van de mannen en vrouwen die hier hun koffietje komen drinken kunnen zijn. Het is niet veel, en misschien lang niet altijd genoeg, maar als iets simpels als ‘een krantje verkopen’ een kans kan bieden op een waardevol leven, dan hoop ik dat dit nog lang kan blijven bestaan.