Zo word je de nieuwe Ed van der Elsken

Elke twee weken maakt schrijver/kunstenaar Jan Hoek een lijstje rondom kunst. Deze week vertelt hij hoe je net zo'n goede straatfotograaf als Ed van der Elsken kan worden.

Sinds elke iPhone een enigszins acceptabele camera heeft, ambieert eigenlijk iedereen opeens om een baanbrekende straatfotograaf te zijn. En dankzij Instagram hebben we ook allemaal gelijk een expositieruimte waar we onze meesterwerken kunnen tonen.

Op dit moment loopt in het Stedelijk in Amsterdam een vrij epische oeuvre-tentoonstelling van Ed van der Elsken, ook wel de Nederlandse oervader van alle straatfotografen. Zijn rauwe zwart-witbeelden van die goeie oude tijd toen in Amsterdam elk steegje nog een heroïnesteegje was en overal verveelde meisjes met newwavemake-up stonden te lellebellen, maken dat iedereen nu hoopt de nieuwe Ed van der Elsken te worden. Gelukkig toont de expositie ook gelijk dat straatfoto's maken – kijk een oude meneer met een doorleefd gezicht en een grappig hoedje op! Klik! – toch niet zo makkelijk is als je misschien op het eerste gezicht zou denken.

Maar ik wil natuurlijk niemand de droom ontnemen om de nieuwe Ed van der Elsken te worden. Daarom bij deze een lijstje met tips hoe ik denk dat je het dichtst in de buurt kunt komen.
Ik ben overigens ook gevraagd om komende vrijdag een workshop in het Stedelijk te geven, maar helaas pindakaas is die al uitverkocht, dus zal je het toch echt moeten doen met deze tips.

Als je goed naar het werk van Ed van der Elsken kijkt, dan zie je dat hij niet zomaar af en toe in de tram op weg naar huis zijn camera te voorschijn haalde als hij even een meisje nostalgisch uit het raam zag kijken. Nee, hij struinde dag in dag uit de straten af als een bezeten roofdier, continu rond turend tot hij precies diegene spotte die hij wilde fotograferen. Eenmaal gevonden was het ook niet zomaar klikken en gaan, maar kon hij eindeloos om zijn slachtoffer heen cirkelen tot hij precies de goede hoek vond om de foto te maken.

Om de nieuwe Ed van der Elsken te worden is het heel belangrijk om niet Ed van der Elsken na te doen, maar te verzinnen hoe jij iets nieuws kunt toevoegen aan straatfotografie. Daarbij moet je ook goed kijken naar wie je zelf bent. Ed hield bijvoorbeeld erg van flirten met mooie meisjes en provoceren, en precies dat maakt zijn werk zo eigen. Maar als jij meer verlegen bent en vooral stiekem observeert hoe mensen in het park soms iets te intiem met hun hond omgaan, maak dat dan het thema van je werk.

Ik snap dat we allemaal heimwee hebben naar die prachtige tijd toen op elke straathoek nog een heroïneverslaafd meisje stond te tippelen, de helft van de huizen in Amsterdam waren dichtgetimmerd en bakstenen gooien naar de ME nog een algemeen geaccepteerd zondags tijdverdrijf was.

Maar tijden veranderen, en het Amsterdam van nu is vol bierfietsen, luxehotels en hipstermannen die op Arie Boomsma willen lijken. Probeer niet koste wat het kost toch foto's te maken waarop het lijkt alsof we nog wel in die rauwe jaren tachtig leven, want dat wordt een beetje nep.

Niemand vindt mensen aanspreken om te vragen of ze op de foto willen leuk. Ik niet, fotografen die veel beroemder zijn dan ik ook niet, en ik gok zelfs Ed van der Elsken niet. Ook kan het eng zijn als je een bodybuilder op een muurtje gedachteloos voor zich uit ziet staren om opeens voor hem te springen en 'm vol in zijn gezicht te flitsen. Toch gaat het je zonder het nemen van dit soort risico's nooit lukken om bovengemiddelde foto's te maken. Juist het lef en de moeite die je erin stopt, maken dat jouw foto's anders kunnen worden dan die van iedereen.

En besef: het ergste wat je kan overkomen is dat iemand zegt niet op de foto te willen of iets zegt als: "Hé jij daar met je lelijke apenbek, waarom maak je een foto van me?" Daar moet toch mee te leven zijn!

Maak contact en ga samen op avontuur. Spreek die man aan die er zo fantastisch uitziet omdat hij zo'n leuke zelfgemaakte hoed op heeft en vraag of hij meegaat naar het Martelmuseum! Praat met de dakloze vrouw die je normaal voorbij zou lopen en ga samen naar de Hortus Botanicus voor een shoot. Je krijgt dan mooiere foto's met spannende omgevingen, maar ook een beter verhaal.

Als je bijvoorbeeld op straat loopt en een eeneiige tweeling spot die alle twee een Leonardo DiCaprio-shirt aanhebben en alle twee een kroketje eten, dan zal je eerste reflex zijn om naar ze toe te rennen en gelijk een foto te maken. Maar als ergens achter ze bijvoorbeeld een reclamebord staat van Unicef met daarop heel groot de tekst: 'Ubidadi (12 jaar oud) heeft geen ouders meer en wil medicijnen tegen HIV' – ik zeg maar wat – dan leidt dat nogal af van je leuke tweeling en is je foto mislukt.

Een wijze oude man zei ooit dat fotograferen is als schilderen met je camera. Je moet dus altijd zorgen dat elk detail in je foto uiteindelijk precies is zoals jij wil. Waar ik overigens niet mee wil zeggen dat je geen verrassingen in je foto toe kan laten, maar dat is een ander verhaal dat ik je misschien ooit nog wel een keer ga vertellen.

Ook al ben jij de regisseur van je eigen foto, en probeer je altijd zo strak mogelijk de touwtjes in handen te houden, er zullen altijd dingen gebeuren die je niet verwacht. Net wanneer je iemand fotografeert, kan diegene een gaap niet onderdrukken. Je fotografeert een blonde stoot op het strand en je hebt niet door dat achter haar een hondje op een dode rat zit te kauwen. Dit zijn juist de dingen die een vleugje magie aan je foto kunnen toevoegen.

De balans houden tussen superstrak de regie in handen houden en verrassingen toelaten, is trouwens iets waar elke fotograaf zijn leven lang mee blijft worstelen.

Ik geloof niet in cameragoeroes die zeggen dat je enkel goede foto's kunt maken met precies het goede model Hasselblad dat een fortuin kost om aan te schaffen. Uiteindelijk heeft elke camera zo zijn eigen charme en is het goed om met alles te experimenteren. Zelfs (of misschien wel juist) met een wegwerpcamera of met een mobiele telefoon kan je in principe spannende foto's maken.
Wel geloof ik dat om echt goede foto's te maken met een mobiele telefoon, je zelf wel een heleboel magie moet toevoegen om tot iets bijzonders te komen.

Vaak wordt werk pas goed wanneer je heel veel tijd in één onderwerp investeert. Eén losse foto zegt mij vaak niet zoveel. Als je bijvoorbeeld één foto maakt van een vrouw wiens rokje omhoog waait, dan zal ik dat bijvoorbeeld een beetje flauw vinden. Maar als je mij een heel archief laat zien met tienduizenden foto's die je gemaakt hebt van vrouwen met omhoog waaiende rokjes, dan vind ik je misschien wel een beetje een freak, maar juist daarom je collectie toch wel weer megaspannend.

Ikzelf vind het best wel moeilijk om in Amsterdam nog goede onderwerpen te vinden, omdat ik het gevoel heb dat op elke straathoek wel een fotograaf klaarstaat om zich op welk interessant persoon dan ook te storten.

Probeer daarom naar plekken te gaan waar niemand komt. Ga naar Tsjernobyl en onderzoek of daar een gayscene is. Reis naar Mongolië om daar technoterrorhousefeesten te fotograferen. Ga naar een oorlogsgebied om daar een serie te maken over de nieuwste haartrends onder jongeren.
Al moet ik ook zeggen dat naar de meest onbegaanbare uithoeken van de wereld reizen voor goede foto's ook een beetje vals spelen is. Een echte wereldfotograaf lukt het om overal goede foto's te maken.

Klik hier om op de site van het Stedelijk te zien dat de workshop Lover door Jan Hoek echt uitverkocht is.

De tentoonstelling 'De Verliefde Camera' van Ed van der Elsken loopt nog tot 21 mei 2017.