We spraken de Nederlandse kunstenaar die wolken naar binnen brengt

Bam! Een wolk. De verschijning roept bij iedereen wel iets anders op. Als kind kijken we al omhoog naar de witte vormen die boven ons hoofd hangen, een vreemde vochtige deken die de wereld beschermt en continu langzaam van vorm verandert. Ze prikkelen onze fantasie al sinds we kunnen waarnemen, en zijn al eeuwen een bron van inspiratie. Wolken zijn, vrij letterlijk, hemels. Daar kun je moeilijk omheen.

Maar wat nou als je die wolken uit de lucht zou halen en in een ruimte zou stoppen? De Nederlandse kunstenaar Berndnaut Smilde heeft er zijn specialisme van gemaakt. Via een combinatie van mist, vocht en precies de juiste temperatuur, is hij in staat om kleine wolkjes te creëren die magisch in de lucht van een ruimte zweven. De wolken zwellen daarbij op en verdwijnen net zo snel weer uit het zicht, als een soort tijdelijke momenten van schoonheid die je ook buiten nooit voor lang vast kunt houden.

Sinds zijn fotoserie Nimbus uit 2012 is Smilde dagelijks bezig met het maken van wolken, die hij vervolgens in adembenemend detail op de gevoelige plaat vastlegt. De afgelopen jaren zijn Smilde's wolken in kathedralen, galerijen, verfijnd Nederlands interieur en andere grote lege ruimtes opgedoken. Onlangs vertoond Smilde zijn vluchtige magie in de NeueHouse in New York ter gelegenheid van de Frieze kunstweek, waar wij de kans kregen de kunstenaar te spreken over zijn imposante creaties.

The Creators Project: Maakt de ruimte waarin jouw wolken verschijnen nog iets uit? Moeten ze een bepaalde afmeting hebben of voldoen aan bepaalde omstandigheden?

Berndnaut Smilde: Het hoeft geen bepaalde afmeting te hebben, zolang het maar niet te klein of te groot is. Ik spuit namelijk een rookgordijn van water de lucht in om de wolk bij elkaar te houden. De hoeveelheid vochtige rook die ik kan produceren is afhankelijk van de ruimte. Dat gezegd hebbende, je kunt de omstandigheden altijd naar je hand zetten door meer vocht te gebruiken of de temperatuur te veranderen. Het maakt het bijzonder moeilijk als het buiten heel warm is. Best grappig eigenlijk dat de lucht van buiten, de natuurlijke habitat van ‘echte’ wolken, mijn wolkendek kan verstoren. Een van de eerste wolken die ik creëerde was in de Noorderkerk in Nederland. Het was buiten ijskoud en binnen maar vijf graden warmer, vochtig en heel nat; de ideale omstandigheden dus. Ook al blijft de wolk maar tien seconden intact, voor mij is dat al best lang. Hier, in New York, blijft de wolk slechts enkele seconden heel voordat hij weer vervliegt.

Wat doe je van tevoren met de ruimte om hem gereed te maken?

Ik maak enkel gebruik van water. Ik maak de vloer vochtig en daarna maak ik dus een rookgordijn van waterdruppeltjes op de plek waar ik de wolk wil hebben, zodat de mist-substantie daaraan blijft plakken. Het vocht houdt de wolk op zijn plek doordat de wolk massa (en dus gewicht) krijgt, anders zou het meteen naar het plafond stijgen. Het is eigenlijk best een simpel basisprincipe.

Hoe lang duurt het om een wolk te produceren?

Dat gaat eigenlijk best snel. Maar het is wel een continu proces. Ik moet de ruimte constant testen om de ideale wolk te kunnen maken. Soms duurt het zelfs een paar uur. Dan denk ik: ok, dit moet hem zijn, maar dan brengt het volgende exemplaar me weer aan het twijfelen. Ik kan de vorm en grootte beïnvloeden, maar er zijn altijd onregelmatigheden. Hoe het licht op de wolk valt of hoe de groei van de wolk verloopt kan ik niet veranderen. Airconditioning is nog zoiets dat de atmosfeer verandert. Alles hangt echt af van de lucht waarin ik werk.

Wat zijn de ideale omstandigheden? Wat voor ruimte werkt het best mee?

Het werkt het best als het totaal stil is in de ruimte. Geen bewegende mensen, geen luchtverplaatsing, doodse stilte. Dan is het perfect.

Hoe beïnvloed je de vorm en grootte van een wolk?

Door de mistmachines enigszins anders te richten. De kracht waarmee de wolken uitgespuwd worden kun je ook makkelijk aanpassen. Ik gebruik nu twee machines boven elkaar om de wolken iets meer dichtheid te geven.

Dus eigenlijk teken je wolken in de lucht? Je kleurt de mist binnen de lijntjes van het rookgordijn aan druppeltjes?

Ja, ik weet vrijwel altijd wel waar ik ze wil hebben en ik weet precies de reikwijdte van de machine. Daarvan uitgaande fine-tune ik hetgeen waar ik controle over heb om de perfecte ‘weersomstandigheden’ te creëren.

Als je een schatting zou moeten maken, hoeveel wolken heb je de lucht in geschoten?

Je bedoelt nu? Vandaag?

In totaal.

Oh, nou ja vandaag maken we er al honderd, waarvan we er één selecteren voor de foto. Maar al met al heb ik er twintig gemaakt op twintig verschillende locaties.

Dus, honderd per locatie, dat is ongeveer tweeduizend wolken.

Ja daar komt het wel op neer ja.

In eerste instantie wilde je een gevoel van teleurstelling overbrengen met het project toch? Een symbool voor de somberheid.

Mijn werk is altijd een reactie op de ruimte waarin ik werk, en destijds werkte ik in een ontzettend kleine ruimte waar een curator een kunstcollectief leidde. Hij gebruikte maar een kwart van de ruimte, dus het was net een miniatuur-tentoonstelling. Ik raakte gefascineerd door het begrip teleurstelling. Dat gevoel wanneer je een lege museumruimte binnenloopt. Er hangt helemaal niks, behalve een wolk die ieder moment water op je kan storten. Ik begon dat idee uit te werken en andere elementen toe te voegen en dat werd best goed ontvangen. De romantische, maar tegelijkertijd vluchtige verschijning van een wolk blijft bij mensen hangen. Ik beschouwde dat als de kern van mijn idee en bekeek welke richtingen ik ermee op kon.

Wat is de huidige koers? Ben je afgestapt van teleurstelling en neig je meer naar de kunst en kunde van het produceren van unieke wolken?

Ja, ik hou me op het moment bezig met de bouwstenen van vormen. De materie van mijn sculpturen wordt binnen korte tijd opgebouwd en tegelijkertijd weer afgebroken. Ook ben ik gefascineerd met de vraag waarom men al eeuwen lang aandacht heeft voor wolken en wat dat dan betekent. Tijdens mijn werk krijg ik met verschillende culturen te maken. Op een tentoonstelling in China kwam ik erachter dat de wolken daar in tekeningen en schilderijen gebruikt worden om diepte te creëren, terwijl ze in andere cultuur afgeschilderd worden als een goddelijke manifestatie. Ik hou van al die verschillende betekenissen.

Een wolk is dus universeel?

Ja, en dat zijn ze al lange tijd. Het is toch ook een prachtig natuurlijk fenomeen, waar wij nog steeds geen volle controle over hebben. Nou ja, in kleinere vorm dus wel.

Klik hier als je nog meer wilt weten over Berndnaut Smilde