Wat als de Masai naar de ruimte zouden gaan

Inception. Moon. Interstellar. Het mag duidelijk zijn dat de casts, crews en toekomstvisies van het handjevol scifi-producties dat je als eerste te binnen schiet nogal, tja, wit en westers zijn. Maar op Other Futures, het eerste niet-westerse sciencefictionfestival ter wereld, willen ze daar godzijdank wat aan doen.

Op het driedaagse festival Other Futures in Amsterdam, met allerlei randprogrammering waaronder de bijbehorende expo Creating Other Futures in Melkweg Expo en een storytellingdag, draait het om alternatieve, niet-westerse toekomstbeelden – en ga je kopje onder in een warm bad van anime en manga, muziek, multimedia, performances en beeldende kunst.

Zo kun je je pupillen onder andere kennis laten maken met de collage-serie MaaSci van de Keniaanse digitale kunstenaar Jacque Njeri , waarin de Masai (je weet wel, de semi-nomadische volksstam in Oost-Afrika) met traditionele kledij en al een ruimtereis maken.

“Ik speelde al langere tijd met het idee om Afrikaanse sciencefiction op de kaart te zetten,” vertelt Jacque aan Creators. “Maar het begon pas concrete vormen aan te nemen toen ik de naam bedacht – een woordspeling op ‘Masai’ en ‘sciencefiction’ – en mezelf er eindelijk toe zette om de hele Star Wars-reeks te bekijken. Veel van de ruige landschappen deden me heel Afrikaans aan.”

“Ook de nomadische natuur van de Masai en hun drang om de eigen cultuur te behouden, zonder daarbij Westerse ideeën te erven en in te leveren op hun tradities, maakte het voor mij interessant om dit volk binnen de context van de ruimte te plaatsen. De wilskracht voor vooruitgang is er, maar daarbij willen ze wel trouw blijven aan zichzelf, en niet vervallen in verwesterlijking of gedrag dat wordt geassocieerd met moreel verval. Daarnaast wilde ik, met het afbeelden van de ruimte, ook verwijzen naar de ruimte voor inclusiviteit.”

Brigitte van der Sande is curator en initiatiefnemer van Other Futures. “De manier waarop Jacque het verleden verweeft met de toekomst, door bepaalde ideeën uit de sciencefiction van Sun Ra en andere voorgangers van het afrofuturisme te fuseren met de duidelijke iconografie en mythes van de Masai, is heel bijzonder,” zegt ze. “Lange tijd heb ik sciencefiction gezien als een witte-mannending, waarbij het Westen de aarde probeert te beschermen tegen aliens of het universum bestormt om nieuwe planeten te veroveren. Maar door mijn werk als kunsthistoricus, waarbij ik veel heb gewerkt met kunstenaars uit oorlogs- en conflictgebieden, merkte ik op een gegeven moment dat veel kunstenaars uit Afrika en het Midden-Oosten iets deden met sciencefiction. Dit ben ik toen verder gaan onderzoeken en zo ontstond twaalf jaar geleden het idee voor het festival.”

Tijdens haar onderzoek vielen Brigitte een paar dingen op. Zo worden een alien in westerse scifi meestal geportretteerd als de vijand, maar is het in niet-westerse sciencefiction vaak een vriend. “Andere wezens zijn gewoon welkom. Daarnaast is niet-westerse scifi over het algemeen grappiger, en is de omgang met de aarde meestal compleet anders. Vaak wordt ervan uitgegaan dat de mens één is met de aarde. De mensen, dieren, natuur en zelfs rotsen vormen een geheel, en zijn afhankelijk van elkaar. Daardoor wordt de planeet vaak niet geëxploiteerd zoals wij in het Westen gewend zijn te doen.”

Ook op het gebied van gender is er een groot verschil: hoewel in westerse sciencefiction bijna alle makers mannen zijn, is in niet-westerse sciencefiction juist een grote rol weggelegd voor vrouwelijke makers. Ruim tachtig procent van de makers op het festival is dan ook vrouw. Maar hoewel vrouwen allesbehalve een ondergeschikte rol spelen in de geëxposeerde kunst, wil Brigitte het niet bestempelen als een ‘vrouwenfestival’. “Het is niet zo dat ik op zoek ben gegaan naar vrouwelijke makers, het is gewoon hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Daarnaast denk ik dat de werken zeker niet alleen interessant zijn voor vrouwelijke bezoekers.”

Jacque sluit zich daarbij aan. “In veel van mijn werken zit female empowerment verweven, waarmee ik wil laten zien dat vrouwen ook typische ‘mannenberoepen’ kunnen nastreven. Maar ik ben geen militante feminist. Het is aan bezoekers om die boodschap erin te vinden. Vaak wordt feminisme opgevat als mannenhaat en ik denk dat hoe agressiever je iets probeert over te brengen, hoe meer weerstand het opwekt.”

Toch zijn de collages van Jacque niet bij iedereen in goede aarde gevallen. “Vorig jaar werd mijn werk uitgelicht op het Amerikaanse nieuwsplatform NowThis. Dat leverde veel aandacht op, maar ook veel negatieve reacties. Sommige mensen zeiden dat Afrikanen in hutten zouden wonen en dus onmogelijk het heelal zouden kunnen verkennen. Blijkbaar vinden sommigen mijn werk verstorend en oncomfortabel.”

“Ze heeft zoveel heftige reacties gekregen, en veel daarvan waren afkomstig van witte mannen,” voegt Brigitte eraan toe. “Het is echt verschrikkelijk. Daar gaan we ook zeker wat mee doen tijdens het festival. Misschien maken we wel een uitdraai van al die gorigheid, zodat we dat hier kunnen projecteren.”

“In het Westen zijn we het spoor een beetje bijster, zowel politiek als cultureel,” vervolgt Brigitte. “Er heerst een negatieve stemming over de toekomst en het lijkt alsof we op een dood punt zijn beland. Daarom denk ik dat het heel goed is om ons te verdiepen in hoe andere culturen naar de werkelijkheid en de toekomst kijken. Daar kunnen we veel van leren. Vice versa geldt dat natuurlijk ook, maar door eeuwenlange overheersing van niet-westerse landen zijn onze ideeën daar inmiddels wel bekend.”

Gelukkig laat een bezoekje aan Other Futures zien dat diverse toekomsten mogelijk zijn, en dat bezoekers daar ook zelf actief onderdeel van uitmaken. “Verbeelding is heel belangrijk,” concludeert Brigitte. “Maar het is niet alleen een kwestie van dromen, ook van bouwen aan een nieuwe toekomst waarin veel meer plek is voor iedereen. En dat is geen onbereikbare ver-van-mijn-bed-show. Het is juist heel dichtbij. Mensen kunnen echt de toekomst herschrijven en zichzelf de geschiedenis in schrijven.”

Other Futures is van 2 t/m 4 februari 2018 in de Melkweg en de Sugarfactory in Amsterdam. De bijbehorende expo Creating Other Futures is nog tot 11 februari gratis te bezoeken in Melkweg Expo. Bekijk de website van Other Futures voor tickets en meer info.