Ik at voedsel van de lijven van vreemden op een kunstzinnige stiltemaaltijd

Het is zondagmiddag en ik spring op de fiets naar kunstpodium PuntWG in Amsterdam. Daar vindt Nomadic Picnic plaats: een participatieve performance waar ik me samen met een tiental wildvreemden aan een drie uur durende stiltemaaltijd zal wagen.

Het inclusieve maal (want: vegan, glutenvrij en zonder toegevoegde suikers) bestaat uit zes gangen in vreemde vormen en smaken. Het ongebruikelijke menu is bedacht en klaargemaakt door het Pools-Russische kunstenaarsduo DAY, dat bestaat uit Dorota Radzimirska en Yulia Ratman. Ze wonen in Amsterdam en leerden elkaar kennen op de Gerrit Rietveld Academie, waar ze in 2016 zijn afgestudeerd. Daarna zijn ze samen begonnen met het creëren van performances waarin mensen sociale grenzen kunnen verkennen en overschrijden.

Het is een picknick zonder tafels en stoelen. Je mag gaan en staan waar je wil, zolang je je mond maar houdt. Tijdens de performance staan proxemics centraal: een moeilijk woord voor het bestuderen van de afstand die mensen tijdens interacties bewaren, en de invloed die dat heeft op communicatie en gedrag. Kortom: hoe deelnemers in de ruimte omgaan met hun personal space. Het formaat van de picknickmatjes waar de deelnemers op kunnen zitten komt overeen met de afstand die we tot onze persoonlijke ruimte beschouwen, namelijk 0.45 meter.

Hoewel een picknick doorgaans in de buitenlucht plaatsvindt, speelt deze performance zich binnen af. Niet alleen raken de deelnemers dan minder snel afgeleid, maar een informele picknick vormt ook een mooi contrast met de vaak formele sfeer in musea.

Een met de hand geschreven uithangbord wijst me naar de deuren waarachter de maaltijd plaatsvindt. Door de ramen gluur ik de lege zaal in, en ik besluit nog even buiten te wachten. Na een paar minuten komt er een jonge vrouw naast me staan. Het blijkt een van de deelnemers. Terwijl ze een sigaret opsteekt en we een praatje maken, druppelen er nog wat mensen de ruimte binnen. Dan worden we met een handgebaar verzocht om naar binnen te gaan.

We belanden meteen middenin de performance. Links van me is Dorota aandachtig de handen en onderarmen van een deelnemer aan het wassen met een mengsel van zuiveringszout en citroenwater. In de hoek staat Yulia met een picknickmat in haar handen. De kamer is gevuld met een dozijn onbekenden die in stilte het ritueel observeren. Ik kijk om me heen. Sommigen staan er ontspannen bij en wachten rustig hun beurt af. Anderen hebben het zichzelf nog niet gemakkelijk gemaakt. Een man met een bril heeft zijn jas nog aan en houdt zijn ogen gesloten.

Dan ben ik aan de beurt. Dorota loopt naar me toe, pakt mijn hand vast en begeleidt me naar het wasstation. Langzaam begint ze mijn vingerkootjes een voor een te masseren. Het is hypnotiserend. Zo nu en dan kijkt ze op met een kleine glimlach. Na de massage legt Yulia een matje voor me neer waar ik op ga zitten, naast een man met een gele broek. We begroeten elkaar met een knikje. Iedereen in de kamer kijkt naar elkaar en laat zich bekijken.

Yulia en Dorota duiken de keuken in en serveren een paar minuten later de eerste gang. Een voor een krijgen we een uitgeholde komkommer met een rond dekseltje van zeewier erop. Er klinken kreten van verwondering en gegniffel. Mijn buurman met de gele broek spiekt stiekem onder het dekseltje. Zodra iedereen een komkommer heeft, gaan ook de kunstenaars zitten. Met een knik seint Dorota dat we mogen beginnen met eten. Terwijl de kamer zich met slurp- en kauwgeluiden vult, drukken drie voorbijgangers hun gezicht tegen het raam en turen naar binnen. Ze zien een kamer vol mensen die geconcentreerd een uitgeholde komkommer onderzoeken.

Deelnemers die tijdens een eerdere picknick een uitgeholde komkommer tot zich nemen.

De gerechten zijn abstract en daardoor cultuur-neutraal, zodat iedereen er zijn verbeelding op los kan laten. Ze zijn zo ontworpen dat ze zonder bestek gegeten kunnen worden. De vormen zijn gebaseerd op de kleuren, structuren en smaken van de ingrediënten, en bij zowel het uiterlijk als de temperatuur is rekening gehouden met de specifieke plek op het lichaam waar het gerecht op geserveerd wordt.

De kamer lijkt te transformeren tot een wereld op zich – een cocon waarin tijd, de buitenwereld en dagelijkse dingen niet bestaan. Hoewel ik nog geen woord heb gewisseld met de mensen in deze kamer, lijken het de vriendelijkste vreemden die ik ooit heb ontmoet.

Een vrouw in een bloemetjesblouse staat op om de verwarming hoger te zetten. Het is inderdaad wat fris. Een paar deelnemers lachen uit herkenning. Met gebaren, gezichtsuitdrukkingen en kleine geluidjes worden grapjes gemaakt. Misschien uit sociaal ongemak, of om niet te verdrinken in de stilte – hoewel er in de leegte eigenlijk al genoeg te zien is.

Door de maaltijd in stilte te houden, wil het kunstenaarsduo authentieke vormen van communicatie en relaties aanmoedigen. Vanuit het idee dat we door sociale media minder interacties in het echte leven aangaan, willen ze je confronteren met de neiging om je mobieltje erbij te pakken in ongemakkelijke situaties, of op saaie momenten. In plaats daarvan is het de bedoeling dat de deelnemers non-verbale communicatie verkennen door contact te leggen met vreemden middels oogcontact en aanrakingen tijdens het eten.

Zo is er bijvoorbeeld een gerecht dat moet worden gedeeld. Yulia legt onze onderarmen naast en op elkaar. Als onze ledematen in elkaar vervlochten zijn, knielt Dorota voor ons neer. Zorgvuldig legt ze met een keukenpincet voedsel op onze onderarmen, tot ze bedekt zijn met balletjes, stokjes en toefjes saus. Ik reik mijn buurman een in saus gedrenkt balletje aan. Ik laat het per ongeluk op zijn nette broek vallen.

Ik schrik en slaak een kreetje, als blijk van verontschuldiging. Het volume is wellicht wat theatraal, maar als je net iemands dure broek hebt besmeurd en geen ‘sorry’ kan zeggen, blijkt de drang om te overcompenseren groot. De man lijkt het me niet kwalijk te nemen; met zijn servet veegt hij de vlek van zijn broek af, daarna doopt hij een asperge in een toefje saus onder mijn duim.

Iedereen doet zijn best om elkaar op zijn gemak te stellen. Sommigen proberen het voedsel zonder onnodige aanrakingen op te eten, terwijl anderen, zoals onze drie overburen, niet vies van elkaar zijn en de intimiteit omarmen. Het trio voert elkaar, slaakt ondeugende gilletjes, en likt sensueel kappertjes van elkaars blote huid.

Na de derde gang ga ik wat dichter bij de verwarming en de vrouw in de bloemetjesblouse zitten, waar de temperatuur aangenamer is. Er komt een jonge vrouw naast ons zitten. Op haar handpalm wordt het vierde gerecht gelegd. Het lijkt op een plak hard brood met kleurrijke blokjes groenten en een melkachtige saus erop. De vrouw in de bloemetjesblouse denkt te weten waar het brood van gemaakt is en probeert tevergeefs met handen en voeten om het duidelijk te maken. Na een paar minuten geeft ze het op. “Linzen,” fluistert ze.

De vijfde gang is een portobello met daarbij een wat fallisch uitziende wortel. Dit mogen we in ons eentje oppeuzelen. Een man met paardenstaart neemt aarzelend een hap en trekt daarna zijn wenkbrauwen op. Hij gebaart naar me dat het lekker is. Op dit punt heb ik geen flauw idee meer hoe lang ik al in deze ruimte zit. Het voelt als een half uur, maar hoogstwaarschijnlijk zit ik al zo’n drie uur vreemd voedsel van mijn en andermans lichaam te knabbelen. Dat klinkt lang, maar ik heb me nog geen seconde verveeld.

Ik ga middenin de zaal zitten, naast de man met de gele broek en een deftige vrouw – ik denk zijn moeder. Bij de zesde gang ben ik de schaamte voorbij. Gretig hap ik het kleverige, mierzoete nagerecht van mijn buurmans arm, waarbij een van de twee frambozen een sierlijke val maakt. Rustig plukt hij het vruchtje van de grond en stopt het in zijn mond. Ik denk aan de vijfsecondenregel en mijn mondhoeken krullen omhoog.

Dan is de picknick afgelopen. Maar om nu zomaar op te staan en weg te lopen voelt raar. Urenlang op elkaars lip zitten in zo’n onalledaagse setting schept toch een band. En dus blijven we met z’n allen nog een paar minuten zitten. In volledige stilte. Zonder small talk. En dat voelt hartstikke comfortabel.

Op de website van DAY lees je meer over het kunstenaarsduo en wanneer de volgende Nomadic Picnic plaatsvindt.