De man die activistische kunst maakt van kapotgeslagen toetsenborden

In de tentoonstellingsruimte van Nest in Den Haag hangen nu een stel golvende, zwart-witte sculpturen aan de muur. Vanaf een afstand lijken het een soort mozaïekwerken van grijze steentjes, of op maat gesneden blokjes rubber. Maar wat het écht is, zie je pas wanneer je iets dichterbij komt.

De beelden bestaan uitsluitend uit de toetsen van toetsenborden, en wat visdraad om de boel bij elkaar te houden. Het is het werk van de Zimbabwaanse kunstenaar Moffat Takadiwa, die de computeronderdelen eigenhandig aan gort heeft geslagen. Terwijl alle letters en leestekens wat willekeurig door elkaar gehusseld lijken te zijn, liggen ze wel netjes op kleur gesorteerd – in ieder geval compleet anders dan hoe de computerfabrikant het ooit bedacht heeft.

Het gaat niet zomaar om een stel willekeurige toetsenborden die Takadiwa bij een stortplaats heeft verzameld. Hij heeft ook speciaal gebruik gemaakt van computers die nog gebruikt zijn door het Britse koloniale bestuur in Zimbabwe, toen het nog Rhodesië heette. Met zijn werk bekritiseert hij een erfenis van dit koloniale verleden: de Engelse taal, die nog altijd door heel Zimbabwe gesproken wordt en diep in de samenleving verankerd zit. Dat noemt hij een kwalijke zaak, omdat de Zimbabwanen die dan weer géén Engels kunnen moeite hebben om mee te draaien in de maatschappij.

Het werk van Takadiwa is nu te zien in Language is the only homeland , een tentoonstelling in Nest over taal, en de rol die taal speelt in het vormen van een nationale of culturele identiteit. In de tentoonstellingsruimte spraken we hem over koloniale overblijfselen, en hoe het is om te werken met kapotgeslagen toetsenborden.

Creators: Met je werk lever je kritiek op het gebruik van de Engelse taal in Zimbabwe. Kun je dat uitleggen?
Moffat Takadiwa: Als je in Zimbabwe geen Engels spreekt, kun je nauwelijks deelnemen aan de samenleving. Het hele onderwijs is erop ingericht. Daardoor bekijken we alles door een Engelse bril, de koloniale taal. De mensen die alleen pre-koloniale talen spreken lopen daardoor een achterstand op en raken geïsoleerd van de maatschappij.

Er zijn meerdere bewegingen in Afrika geweest die zich daar tegen hebben verzet, zoals Rhodes Must Fall in Zuid-Afrika. Die groep zorgde er bijvoorbeeld voor dat het standbeeld van Cecil Rhodes [de stichter van Rhodesië, red.] in 2015 werd verwijderd. Met mijn werk verwijs ik naar dat soort tegengeluiden.

Dus eigenlijk heb jij die computers ‘afgebroken’, zoals die mensen ook standbeelden omlaag hebben getrokken.
Inderdaad. Het verhaal van de kolonie is letterlijk met deze apparaten geschreven. Ik heb ze vernield door de toetsen eruit te slaan, om ze vervolgens te hergebruiken als bouwstenen voor een nieuwe beeldtaal.

Naast toetsenborden werk je ook met ander afvalmateriaal. Hoe is dat begonnen?
Toen ik studeerde ging het erg slecht met de Zimbabwaanse economie. Basismaterialen zoals verf waren nauwelijks te koop. Maar omdat we op de opleiding toch werk moesten afleveren, zochten we naar alternatieve materialen om kunst van te maken. Ik kwam in eerste instantie terecht bij klei en hout, pas na een tijdje ging ik werken met gevonden voorwerpen en afval.

Hoe kwam je van daaruit terecht bij deze kritiek op de Engelse taal?
Het viel me op dat ik weinig Zimbabwaanse voorwerpen tegenkwam, en vooral geïmporteerde producten uit bijvoorbeeld Azië. Toen drong het tot me door dat de taal die wij nu in Zimbabwe spreken eigenlijk ook is geïmporteerd, en een overblijfsel is van de koloniale tijd. Geletterd zijn betekent in Zimbabwe niet dat je kunt leven of schrijven, maar dat je in het Engels kunt leven en schrijven.

Jij bent nu internationaal doorgebroken. Hoe is het je medestudenten vergaan?
Achteraf gezien was het een vrij succesvolle generatie. Misschien werkten die beperkingen dus wel in ons voordeel. Een studiegenoot die ik een interessante stijl vind hebben, is bijvoorbeeld Gareth Nyandoro. Hij heeft nog een residentie bij de Rijksacademie in Nederland gedaan.

Het valt me op dat voor veel Zimbabwanen succes gelijk staat aan waardering vanuit het Westen. Dat ik nu in Europa ben, vloeiend Engels spreek en me westers kleed, betekent dat ik succesvol ben – hoe verder ik van Afrika verwijderd ben, hoe meer succes ik zou hebben. Als je internationaal bent doorgebroken ís dat natuurlijk ook een vorm van succes, maar het is wel belangrijk dat we onze eigen stem niet verliezen.

Hoe zet je je daar zelf tegen in?
Mijn techniek verwijst naar Zimbabwaans ambachtswerk, en dus ook naar mijn eigen identiteit. Voor het verzamelen van materiaal en het bouwen van de beelden werk ik veel samen met studenten, die daardoor ook zelf bijdragen aan het creëren van nieuwe verhalen. Verder zie ik het vooral als mijn taak om dit soort vragen te stellen. Ik ben ook medeoprichter van de First Floor Gallery in Harare, waar andere kunstenaars hetzelfde kunnen doen.

Laten we het over je sculpturen zelf hebben. Hoe ga je te werk?
In principe heb ik van tevoren een ontwerp in mijn hoofd. Dus bijvoorbeeld wat voor patronen het moeten zijn, en welke kleuren waar komen. De uiteindelijke plekken waar de toetsen precies belanden is willekeuriger. Ze lijken best veel op elkaar, je kunt er ook een beetje mee variëren door ze binnenstebuiten te keren. Dan wordt het geheel wat ruwer.

Er zitten ook toetsen bij die weer een net andere vorm hebben. Vind je ze allemaal even handig?
Haha, ja hoor. Vooral de entertoets heeft een mooi design, die kun je zo in elkaar haken.

Hoe zou je deze vorm nog verder kunnen ontwikkelen? Zijn er bepaalde variaties waar je nog mee zou willen experimenteren?
Ik bedacht laatst dat ik er ook braille in zou kunnen verwerken. Dat is natuurlijk ook gewoon een taal. Net als doventaal, en gebarentaal. Heb je trouwens gezien dat mijn beeld, English Test, een beetje de vorm van een middelvinger heeft?

Dat was me nog niet opgevallen. Is die vinger ook voor iemand bedoeld?
Nee hoor, het is eerder een verwijzing naar gebarentaal in het algemeen. Ik vind dat wel apart: uiteindelijk is de middelvinger gewoon de vertaling van een Engelstalig scheldwoord, die ook wordt gebruikt door mensen die verder helemaal geen Engels spreken.